Εξωτικό Μαρόκο: 4 θησαυροί της Unesco στο Μαγκρέμπ: Αρχαία ρωμαϊκή πόλη, οικισμός κασμπάχ και δύο μεντίνες

Η Ρωμαϊκή παρουσία στο Μαρόκο ξεκίνησε το 40 μ.Χ., όταν το σημερινό Βόρειο Μαρόκο πέρασε στον έλεγχο των Ρωμαίων και αποτέλεσε τη ρωμαϊκή επαρχία της Μαυριτανίας Τιγγιτανής. Μια από τις πιο αξιόλογες μαρτυρίες που άφησαν οι Ρωμαίοι στο Μαρόκο είναι η αρχαία πόλη Βολούμπιλις (30 χλμ. από την πόλη Μεκνές).

Χτισμένη τον 3ο π.Χ. αιώνα σε μια εύφορη γεωργική περιοχή, η Βολούμπιλις, εκτός από μεγάλο κέντρο ελαιοπαραγωγής και σιτοκαλλιέργειας, ήταν κι ένα σημαντικό στρατιωτικό προπύργιο των Ρωμαίων στη Βόρειο Αφρική. Γι' αυτόν τον λόγο ο αυτοκράτορας Κλαύδιος το 42 μ.Χ. παραχώρησε στην πόλη καθεστώς αυτονομίας και στους κατοίκους της ορισμένα από τα δικαιώματα των Ρωμαίων πολιτών. Την περίοδο που τα ηνία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κρατούσαν ο αυτοκράτορας Σέπτιμος Σεβήρος και οι διάδοχοί του, στη Βολούμπιλις ανεγέρθησαν λαμπρά κοσμικά και λατρευτικά οικοδομήματα και η βορειοαφρικανική πόλη γνώρισε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση.

Η αποχώρηση των Ρωμαίων στα τέλη του 3ου μ.Χ. αιώνα σηματοδότησε την αρχή της παρακμής για τη Βολούμπιλις, που εγκαταλείφτηκε οριστικά από τους κατοίκους της στα μέσα του 11ου αιώνα. Μόλις το 1887 η αρχαιολογική σκαπάνη των Γάλλων αρχαιολόγων έφερε και πάλι στο φως την ξεχασμένη ρωμαϊκή πόλη του Μαρόκου.

Μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO από το 1997, ο αρχαιολογικός χώρος της Βολούμπιλις διαθέτει σήμερα ευρήματα αποκλειστικά της ρωμαϊκής περιόδου. Τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια βρίσκονται στο κέντρο της πόλης, ενώ η μεγαλοπρεπής κεντρική οδός Ντεκουμάνους Μάξιμους τη διατρέχει ολόκληρη, από τα ανατολικά προς τα δυτικά.

Το πιο επιβλητικό οικοδόμημα του αρχαιολογικού χώρου είναι η Αψίδα του Θριάμβου, που αναγέρθηκε προς τιμήν του αυτοκράτορα Καρακάλλα. Σε καλή κατάσταση διασώζονται, επίσης, ο ναός του Δία, της Ηρας και της Αθηνάς (Καπιτώλιο), η -εν μέρει- αναστηλωμένη πεντάκλιτη βασιλική (λειτουργούσε ως αίθουσα συνελεύσεων και δικαστηρίου), οι Θέρμες του Γαλλιηνού κι ένας μεγάλος αριθμός επαύλεων με εξαίσια ψηφιδωτά (Οίκος του Ορφέα, Οίκος των Κιόνων, Οίκος του Ιππέα κ.ά.).

Πλανόδιοι παραμυθάδες, γητευτές φιδιών, σκεπαστές αγορές, ζητιάνοι, πανδαισία χρωμάτων, μουσικοί και ακροβάτες, μυρωδιές από λιβάνι, ελικοειδή σοκάκια, υπαίθρια μαγειρεία, ανοικτές πλατείες, ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία, γραφικοί χειρώνακτες, ετερόκλητα εμπορεύματα… Οι εικόνες που αντικρίζουν τα σαστισμένα μάτια σου όταν επισκέπτεσαι για πρώτη φορά την παλιά πόλη (μεντίνα) του Μαρακές, σε μεταφέρουν ξαφνικά σε μια αραβική πόλη του Μεσαίωνα. Διατηρώντας αναλλοίωτη μέσα στους αιώνες την πολιτισμική και ιστορική της ταυτότητα, η μεντίνα του Μαρακές αποτελεί σήμερα έναν από τους μαγευτικότερους προορισμούς στον κόσμο των χρωμάτων και της φαντασίας, που αντιπροσωπεύει ένα ταξίδι στο Μαρόκο.

Κυκλωμένη από ροδόχρωμα τείχη μήκους 12 χλμ., η παλαιά πόλη ξεκίνησε να «αναπνέει» στα μέσα του 11ου αιώνα (την περίοδο της δυναστείας των Αλμοραβιδών), καταλαμβάνει έκταση 6 τετρ. χλμ. και περιλαμβάνεται από το 1985 στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η γοητεία που αποπνέουν τα κτίρια της παλαιάς πόλης, παρά τις μετασκευές που έχουν υποστεί μέσα στους αιώνες, έγκειται στο ιδιαίτερο φαιοκόκκινο χρώμα τους και στην αριστοτεχνική μείξη ανδαλουσιανής και αραβικής αρχιτεκτονικής που τα χαρακτηρίζει.

Το τζαμί Κουτούμπια (με ύψος 77 μ., είναι το έμβλημα του Μαρακές), τα παλάτια Ελ Μπαντί και Λα Μπαΐα, οι βασιλικοί τάφοι των Σααντί, η ιερατική σχολή Αλί Μπεν Γιουσέφ και το τζαμί Κούμπντα Μπααντίν αποτελούν τις κυριότερες στάσεις στο οδοιπορικό Ιστορίας και θρησκείας που μπορείς να ζήσεις περιπλανώμενος στους μπλεγμένους δρομίσκους της μεντίνας.
Η πλατεία Τζεμάα Ελ Φνα (Djemma el Fna), που σε παλαιότερες εποχές ήταν τόπος δημόσιων εκτελέσεων, θεωρείται η καρδιά της μεντίνας. Σημείο αναφοράς της τοπικής καθημερινότητας, η ατμοσφαιρική Τζεμάα Ελ Φνα λειτουργεί την ημέρα ως μια μεγάλη υπαίθρια αγορά με λαϊκά δρώμενα. Η μαγεία των μύθων της Σεχραζάντ απλώνεται το βράδυ πάνω από την πολύβουη πλατεία των μικροπωλητών, όταν αυτή μετατρέπεται σε μια απέραντη πιάτσα γαστρονομίας και διασκέδασης για ντόπιους και τουρίστες.

Μη διστάσεις να καθίσεις σ' ένα υπαίθριο εστιατόριο της πλατείας και να απολαύσεις τοπικές νοστιμιές, συνδαιτυμόνας με εκατοντάδες Μαροκινούς που τιμούν κάθε βράδυ τη γαστρονομική πρόσκληση της απρόβλεπτης Τζεμάα Ελ Φνα.

Χολιγουντιανές παραγωγές στους πρόποδες του Ατλαντα

«Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ», «Σόδομα και Γόμορρα», «Ο Λόρενς της Αραβίας» και «Το Διαμάντι του Νείλου» είναι μερικές από τις υπερπαραγωγές του Χόλιγουντ στις οποίες χρησιμοποιήθηκε ως κινηματογραφικό σκηνικό ο παραδοσιακός οχυρωματικός οικισμός (κασμπάχ) του Αΐτ-Μπεν-Χαντού στο Νότιο Μαρόκο. Πρόκειται για ένα από τα πλέον εντυπωσιακά κασμπάχ της χώρας και συγκαταλέγεται από το 1987 στη λίστα των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco.

Γνωστό και ως «Χόλιγουντ του Μαρόκου», το κασμπάχ Αΐτ-Μπεν-Χαντού (Ait-Benhaddou) βρίσκεται κτισμένο αμφιθεατρικά στους νότιους πρόποδες του Ανω Ατλαντα, δίπλα στον ποταμό Κουαρζαζάτε, και απέχει περίπου 20 χλμ. βορειοδυτικά της πόλης Ουαρζαζάτ. Εχοντας τη μορφή ενός αρχαϊκού κάστρου, είναι ομολογουμένως δύσκολο να βρεθεί πιο υποβλητικό και ιδεώδες κτίσμα για να αποδώσει την ατμόσφαιρα των βιβλικών χρόνων ή της παλιάς Αραβίας.

Το Αΐτ-Μπεν-Χαντού συνιστά κάτι σαν την επιτομή των κασμπάχ. Φτιαγμένα από υλικά που προσφέρει η μητέρα-φύση (πέτρες, πηλός, καλάμια, φοινικόδεντρα και φρύγανα), τα κασμπάχ, με το χαρακτηριστικό κοκκινωπό χρώμα τους, πρεσβεύουν την ιδιότυπη οικιστική αρχιτεκτονική των Βερβέρων κατοίκων του μαροκινού νότου, η οποία ελάχιστα έχει μεταβληθεί από το παρελθόν έως σήμερα. Σε μια περιοχή όπου οι συγκρούσεις ανάμεσα στις διαφορετικές φυλές ήταν πολύ συχνές, τα στιβαρά κασμπάχ χρησίμευαν παράλληλα και ως στρατιωτικές βάσεις (ή καταφύγια) για τις διάφορες ομάδες των Βερβέρων.

Παρ' όλο που είναι εν μέρει ερειπωμένο, το κασμπάχ Αΐτ-Μπεν-Χαντού παραμένει ένα παραδοσιακό αρχιτεκτονικό κόσμημα που αντιπροσωπεύει τις μακραίωνες προσπάθειες των γηγενών να επιβιώσουν σε μια γεωγραφική περιοχή με καυτές συντεταγμένες και αντίξοες συνθήκες διαβίωσης.

Ποια είναι τα δομικά χαρακτηριστικά του οχυρωμένου οικισμού Αΐτ-Μπεν-Χαντού; Τι συναντά κανείς στο εσωτερικό του;

Ομαδικές πλινθόκτιστες κατοικίες με πολλά δωμάτια και πολύπλοκη διαρρύθμιση, στενά δαιδαλώδη σοκάκια, μνημειώδεις πύλες, βοηθητικά κτίσματα, μικρά παράθυρα σαν πολεμίστρες, εσωτερικές αυλές, εξώστες και ενισχυμένα τείχη με πολυώροφους γωνιακούς πυργίσκους για την αποτροπή των επιδρομών άλλων φυλών. Ολα αυτά τα ιδιότυπα οικοδομήματα -κτισμένα σχεδόν κολλητά μεταξύ τους σαν ένα ενιαίο σώμα και σε διαφορετικά επίπεδα- είναι περίτεχνα διακοσμημένα με ευκρινή γεωμετρικά μοτίβα και σχηματισμούς, που αλλάζουν αποχρώσεις ανάλογα με τη θέση του ήλιου.

Η γιγάντια χωμάτινη σιλουέτα του Αΐτ-Μπεν-Χαντού, κάτω από το άπλετο φως του αφρικάνικου ήλιου, μοιάζει να έχει ξεπηδήσει μέσα από ένα γοητευτικό αραβικό παραμύθι - ειδικά την ώρα του δειλινού, το κασμπάχ Αΐτ-Μπεν-Χαντού αποκτά ένα ονειρικό πορφυροκόκκινο χρώμα.

Αξίζει να διαβείτε την τεράστια πύλη του, για να βιώσετε την εμπειρία μιας άλλης, μακρινής εποχής. Περιπλανηθείτε σ' έναν λαβύρινθο δρομίσκων, ανεβείτε στις επάλξεις, μπείτε στο εσωτερικό ερειπωμένων κατοικιών, νιώστε τη δροσιά του πηλού και θαυμάστε ένα αποκαλυπτικό πανόραμα από το ψηλότερο σημείο του Αΐτ-Μπεν-Χαντού, με συγκλονιστική θέα σε όλη την περιοχή. Πρόκειται για μια σπάνια ταξιδιωτική εμπειρία, ένα άυλο «σουβενίρ» που θα σας θυμίζει για πάντα το Μαρόκο.

Δημιουργικοί και επιδέξιοι χειρώνακτες

Περίπου 10.000 βιοτεχνικά εργαστήρια λειτουργούν στα στενά πολεοδομικά όρια της μεντίνας του Μαρακές. Μέσα σε κτίρια πληγωμένα από τον χρόνο, επιδέξιοι χειρώνακτες -άνθρωποι του καθημερινού μόχθου- ασκούν εδώ δημιουργικά την τέχνη τους.

Γανωματήδες, σιδεράδες, ξυλουργοί, υαλουργοί, ραφτάδες, βυρσοδέψες, κατασκευαστές μουσικών οργάνων και χαλκουργοί, με απαρχαιωμένα μέσα και πεπαλαιωμένες μεθόδους, κατεργάζονται τις πρώτες ύλες και παράγουν μοναδικά προϊόντα με τη δική τους προσωπική σφραγίδα.

Οι περισσότεροι έχουν ξεκινήσει από μικρή ηλικία να μαθαίνουν τα μυστικά του επαγγέλματος, είτε δουλεύοντας παρέα με τον πατέρα τους είτε μαθητεύοντας κοντά σε κάποιο άλλο συγγενικό τους πρόσωπο.

Πολλά εργαστήρια είναι ορατά μέσα στα σοκάκια της μεντίνας κι έτσι μπορείτε να τα επισκεφθείτε, να δείτε τους τεχνίτες εν ώρα εργασίας, να τους γνωρίσετε και να τους απαθανατίσετε φωτογραφικά σε στιγμές έμπνευσης και δημιουργίας.

Χίλιες και μία νύχτες στη Φεζ

Η Φεζ, η αρχαιότερη από τις τέσσερις αυτοκρατορικές πόλεις του Μαρόκου, θεωρείται η πνευματική καρδιά της χώρας. Ιδρύθηκε στα τέλη του 8ου μ.Χ. αιώνα από Αραβες της Βορείου Αφρικής και της Ισπανίας και σύντομα εξελίχθηκε σ' ένα από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά και πολιτιστικά κέντρα του Μαρόκου. Σήμερα η Φεζ εμφανίζεται ως η πιο υποβλητική πόλη του Μαγκρέμπ, ενώ η πολυδαίδαλη μεντίνα της (Φεζ Eλ Μπαλί), κυκλωμένη από γεροδεμένα τείχη με ωραιότατες πύλες (η πιο φημισμένη είναι η πύλη Μπαμπ Μπου Ζελούντ), είναι από τις πιο ζωντανές και ατμοσφαιρικές μεσαιωνικές πόλεις του αραβο-ισλαμικού κόσμου.

Ποικιλόχρωμα παζάρια με λαλίστατους μικροπωλητές, αδιέξοδα περάσματα, στενά σοκάκια, αναρίθμητες κατοικίες που ακουμπάνε η μία πάνω στην άλλη, σκεπαστές αγορές με μύρια εμπορεύματα, γερασμένα τζαμιά, αυλές σπιτιών με ολάνθιστους κήπους, ιερατικές σχολές και μικρές βιοτεχνίες συνθέτουν ένα αυθεντικό σκηνικό εποχής που μοιάζει να ανήκει περισσότερο σε μια γοητευτική ιστορία από τις «Χίλιες και μία νύχτες».

Το ιστορικό και πολιτιστικό «φορτίο» της μεντίνας Φεζ Eλ Μπαλί, σε συνδυασμό με την αυθεντική μεσαιωνική αρχιτεκτονική της και την ασύλληπτη δυναμική των Βερβέρων και Αράβων κατοίκων της, ώθησαν την UNESCO να εντάξει το 1981 την παλαιά πόλη της Φεζ στον κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Με οδηγό το ένστικτο

Οι περισσότεροι έγκυροι ταξιδιωτικοί οδηγοί παροτρύνουν τους επισκέπτες της Φεζ να αναζητήσουν τη βοήθεια ενός τοπικού ξεναγού προκειμένου να περιηγηθούν στον λαβύρινθο της μεντίνας. Τολμήστε να στηριχθείτε στο ένστικτό σας -αλλά και στην εμπειρία σας- και «ορμήστε» μόνοι μέσα στον αλλόκοτο κόσμο της παλαιάς Φεζ. Μ' έναν χάρτη στα χέρια και όρεξη για περιπέτεια, ξεκινήστε να παρακολουθείτε την καθημερινότητα των κατοίκων και να αποτυπώνετε τον ξεχωριστό τρόπο ζωής τους.

Μπείτε βαθιά στην καρδιά της μεντίνας και περπατήστε σε ανήλια σοκάκια, ανακατευτείτε με το βουερό πλήθος, κρυφοκοιτάξτε πίσω από βαριές μισάνοιχτες πόρτες, χαλαρώστε από το αλαλούμ της αγοράς πίνοντας τσάι… Ανακαλύψτε οι ίδιοι τα μυστικά της πόλης, βιώνοντας έτσι τη χαρά της εξερεύνησης και του απρόβλεπτου. Αν, όμως, νομίζετε πως μάλλον χρειάζεστε καθοδήγηση ή μια μικρή βοήθεια προσανατολισμού, μη διστάσετε να απευθυνθείτε στους ντόπιους και να τους εμπιστευτείτε το όνειρό σας - όλοι είναι πρόθυμοι να γίνουν ξεναγοί σας έναντι μιας μικρής αμοιβής, ακόμα και τα μικρά παιδιά.
Ενα ενδεδειγμένο σημείο για να ξεκινήσετε την εξερεύνηση της παλαιάς μεσαιωνικής Φεζ είναι η διάσημη πύλη Μπαμπ Μπου Ζελούντ. Περπατώντας στο κέντρο του πολυδαίδαλου αστικού ιστού της μεντίνας, μέσα σε μια θάλασσα από κτίρια, επισκεφθείτε τα πιο σημαντικά μνημεία της.

Το μεγαλοπρεπές τζαμί Ελ Καραουάν (κτίσμα του 862, χωρητικότητας 20.000 πιστών), το μαυσωλείο του μουλά Ιντρίς II, οι ιερατικές σχολές του 14ου αιώνα Μπου Ινανία και Αλ Αταρίν (θεωρούνται από τα αρχαιότερα πανεπιστήμια στον κόσμο), η ιστορική συνοικία των βυρσοδεψών και των βαφέων, το σιντριβάνι Φοντάκ Ναζαρίν στην ομώνυμη πλατεία και το ανάκτορο του Χασάν II, θα σας καλωσορίσουν στον συναρπαστικό κόσμο της παλαιάς μεσαιωνικής Φεζ.

Η μεντίνα Φεζ Ελ Μπαλί σε αριθμούς

Η μεντίνα της Φεζ είναι η μεγαλύτερη αστική περιοχή χωρίς αυτοκίνητα σε ολόκληρο τον κόσμο. Μέσα στα μικρά της όρια (2,5 τετρ. χλμ.) βρίσκονται 410 τζαμιά και πάνω από 9.500 σοκάκια, ενώ υπολογίζεται ότι περίπου 1,5 εκατ. ντόπιοι μένουν ή εργάζονται μέσα σ' αυτόν τον μεσαιωνικό λαβύρινθο.

Πότε να πάτε

Ιδανική εποχή για να επισκεφθείτε το Μαρόκο θεωρείται η περίοδος Οκτώβριος-Μάιος. Τους συγκεκριμένους μήνες η θερμοκρασία κυμαίνεται σε καλά επίπεδα, 15-25°C, σε αντίθεση με το καλοκαίρι που ο υδράργυρος εκτοξεύεται στους 35-40°C.

Αγορές και παζάρια

Από τα παζάρια του Μαρακές και της Φεζ μπορείτε να αγοράσετε χάλκινα και ξυλόγλυπτα αντικείμενα, καλοδουλεμένα κοσμήματα από χρυσό και ασήμι, υποδήματα, δερμάτινα είδη ένδυσης, λαϊκά χειροτεχνήματα, κεραμικά είδη, μπαχαρικά και παραδοσιακά χαλιά.

ΔΙΑΜΟΝΗ

ΦΕΖ : Μέσα στα όρια της μεντίνας προτείνονται τα ξενοδοχεία «Riad Fes» (00212 535 741206, www.riadfes.com) , «La Maison Bleue» (00212 535 741839, www.maisonbleue.com) και «Sofitel Palais Jamai» (00212 535 634331, www.sofitel.com).
ΜΑΡΑΚΕΣ: Μπορείτε να επιλέξετε τα παραδοσιακά ξενοδοχεία «La Sultana» (00212 243 88008, www.lasultanamarrakech.com), «Angsana» (00212 243 21979, www.angsana.com) και «La Mamounia» (00212 243 88600, www.mamounia.com).
ΟΥΑΡΖΑΖΑΤ: Συστήνονται τα ξενοδοχεία «Dar Tuzzalt» (00212 672 384819, www.dartuzzalt.com), «Dar Rita» (00212 654 164726, www.darrita.com) και «Ibis Moussafir Ouarzazate» (00212 524 899110, www.accorhotels.com).
ΦΑΓΗΤΟ
Οσοι έχετε ευαίσθητο στομάχι, καλό είναι να μη δοκιμάσετε τις πικάντικες γεύσεις της τοπικής κουζίνας. Προτιμήστε τη γαλλική κουζίνα των μεγάλων ξενοδοχείων, πιείτε μόνο εμφιαλωμένο νερό και μην καταναλώνετε ωμά φρούτα.
ΦΕΖ: Μέσα στα δαιδαλώδη σοκάκια της μεντίνας Φεζ Ελ Μπαλί προτείνονται τα εστιατόρια «La Maison Bleue», «La Medina», «Resta al-Fassia» και «Dar Saada».
ΜΑΡΑΚΕΣ: Μέσα στα όρια της μεντίνας συστήνονται τα παραδοσιακά εστιατόρια «Le Tobsil», «Riad Tamsna», «Dar Moha» και «Dar Marjana».
ΟΥΑΡΖΑΖΑΤ: Επιλέξτε ανάμεσα στα εστιατόρια «Restaurant Douyaria», «Dimitri» και «Le Jardin des Aromes».

Κείμενο, φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Μητσάκης

Πηγή: Έθνος