Vintage Stories & αποκαθήλωση ειδώλων - Όταν ο Κλίντον φώναζε στους "μαύρους": Πίσω, πίσω & ο Μάο με 30000 παλλακίδες, τις εξόντωνε στο σεξ!

Ινδάλματα και μύθοι στο στόχαστρο της αμφισβήτησης. Σήμερα η γοητεία της απομυθοποίησης μοιάζει να παίρνει την εκδίκησή της...

«Είμαστε γεννημένοι να αναζητούμε την αλήθεια» έλεγε ο Montaigne. Ακόμη και σκοτώνοντάς την. Είμαστε γεννημένοι να αναζητούμε το ψέμμα. Ακόμη και αν γίνεται όμοιο με τη σκιά του, τη φαντασιακή αλήθεια. Στερεότυπα ανασταίνονται και μύθοι αποκαθηλώνονται. Το διπλό παιχνίδι στον Ιανό τού είναι και του φαίνεσθαι. Μύθοι που χτίστηκαν με τη ζωή και τη δράση τους. Μύθοι που κατασκευάστηκαν ως ρολίστες μιας εικονοπλαστικής αναγκαιότητας. Δρώντες μύθοι διαχρονικής ισχύος, από τη μια. Ιδρωμένοι μύθοι στην υπηρεσία της κατασκευής τους, από την άλλη. Διαχωριστικές γραμμές με έντονη τη γραφίδα διαφορισμού τους. Γι' αυτό και η απομυθοποίηση ακολουθεί άλλους δρόμους για την πτώση τους. Το ίδιο διαφορετικός είναι και ο κρότος. Του αερικού ή του σωματοποιημένου «όγκου».

Κάθε γενιά αγαπά να απομυθοποιεί τους μύθους της. Τι γίνεται όμως σήμερα, που δεν υπάρχουν δυνατές «ταυτίσεις»; Απλώς απομυθοποιεί το χθες. Κάθε εποχή που δεν έχει μύθους αλλά κατασκευές αγαπά να εντοπίζει την «αδυναμία» που ραγίζει το ίματζ. Ισως γι' αυτό ζούμε περισσότερο από ποτέ στον αστερισμό της ξεπεσμένης αίγλης ή του ευάλωτου ινδάλματος. Ισως γι' αυτό σταυρωτήδες μπερδεύονται με τους λασπολόγους, εξωνημένοι άσημοι ρίχνουν στην αγορά πικάντικες λεπτομέρειες για να κόψουν κομμάτι εφήμερης δόξας, κρυμμένα ψέματα βολεύονται σε πτυχές αλήθειας. Ο Μάο αγκαλιάζεται στο βάραθρο με τις ελκυστικές παλλακίδες του, ο Σαίξπηρ συναντά τον Τζέιμς Ντιν στο κρεβάτι, η Τζόαν Κρόφορντ ακολουθεί την Μπουμπουλίνα στον... χορό του Ζαλόγγου, ο Αρθρουρ Κλαρκ πέφτει από το στερέωμα του διαστήματος και φθάνει στον... παιδότοπο μαζί με τον Ντανιέλ Ορτέγα. Και καπάκι ο Κάρτερ καταρρέει περπατώντας (άφθαρτε πρόεδρε, πού πας;), ο Ρίγκαν στήνει αφτί με την κίνηση του βαρήκοου (Ρόναλντ πού είναι το πιστόλι των γουέστερν σου;), ο Κλίντον γίνεται μάσκα Φρέντι Κρούγκερ μπροστά στους μαύρους της Γκάνας, που δεν ακολουθούν το τυπικό κυριλέ λατρείας (πού 'σαι γλυκανάλατε Μπίλι με το σαξόφωνο του μέλιτος ίματζ;). Και καπάκι ο παλλαϊκός Μίκης που μας γνωστοποιεί μέσω του τέκνου του ότι δεν χάνει επεισόδιο της τηλεοπτκής «Λάμψης». Ο Στέλιος Καζαντζίδης που η φωνή του τον έκανε μύθο τραγουδώντας αλλά όσα εκστόμισε κατά την αντιδικία του με τον Νικολόπουλο έδειξαν μια άλλη πλευρά. Ο Ακης Πάνου, που «κούρδισε το μπουζούκι» σε άλλη κλίμακα, βγήκε εκτός και μπήκε εντός...

Εικόνες απομυθοποίησης που το εύρος τους «παίζεται». Είτε γιατί όσοι πίστεψαν στους μύθους με οντότητα θρύλου δεν αφήνουν την αμφισβήτηση να περάσει στα κύτταρα της πίστης. Είτε γιατί σχετικοποιείται το καλό και το κακό στα «βιομηχανοποιημένα» ινδάλματα. Εκεί βέβαια όπου το «θάψιμο» δεν μπορεί να πάρει εκδίκηση με το φτυάρι, παίρνει με το φολκλόρ (βλέπε Τ-shirt με τον Τσε Γκεβάρα...).

Επί γης σωτήρες

Χιλιάδες χέρια υψώθηκαν να αγγίξουν τον λευκό σωτήρα. Τον πλανητάρχη με το οδοντοκρεμέ χαμόγελο. Χέρια μαύρα και ξερακιανά, που ήθελαν να ακουμπήσουν το baby face από το Αρκανσο. Τελικά τράβηξαν τη μάσκα και άγγιξαν την αθέατη πλευρά του αμερικανού προέδρου. Ακρα, πρωτεύουσα της Γκάνας. Σε όλους τους δρόμους έχουν τοιχοκολληθεί αφίσες για την υποδοχή του Κλίντον. Ο ερχομός του εκεί συνοδεύθηκε από λόγο που εκφώνησε στο κέντρο της πόλης μπροστά σε χιλιάδες Αφρικανούς. «Σε μια 100ετία τα παιδιά και τα εγγόνια σας θα κοιτάνε πίσω και θα λένε ότι αυτή ήταν η αρχή μιας νέας αφρικανικής αναγέννησης». Ο πρόεδρος Κλίντον πάντως κοίταξε μπροστά του και όταν είδε μαύρους να ορμούν για να τον χαιρετήσουν ­ χωρίς... τακτ ­ έπεσε σε παραλήρημα φόβου. Οι συσπάσεις στο πρόσωπό του καταγράφηκαν στον φακό. Η αγριεμένη μορφή του έβγαλε μια άκρατη εικόνα πανικού και μίσους για τους επικίνδυνους «αγρίους». Αρχισε να ουρλιάζει: «Πίσω. Πίσω. Μην πλησιάζετε!». Ο Σούπερμαν δεν ήταν εκεί για να περισώσει ό,τι απέμεινε από την αδυναμία του. Ο μύθος του παντοκράτορα και σε σώμα και σε δύναμη κλονίστηκε.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που πολιτικοί, στηρίζοντας την παρουσία τους στο μέικ απ της ρώμης και του γοήτρου, έπεσαν στη ρουφήχτρα της «ατέλειας». Θυμάστε τη φωτογράφηση του Χέλμουτ Σμιτ που έγινε μπούμερανγκ για την καριέρα του; Για να φαίνεται πιο ψηλός (η κορμοστασιά πρέπει να υπηρετεί το μεγαλείο) ανέβηκε σε τρεις τόμους του «χρυσού οδηγού»! Σάλος.

Τι να πει και ο πρόεδρος Μπους, που έπεσε ξερός μπροστά στις κάμερες; Και όμως είπε. Κάτι σαν «ευτυχώς που δεν πάθαμε και τίποτε», για να αμυνθεί διά της επιθέσεως. Παρ' όλο που σωριάστηκε λιπόθυμος, ευρισκόμενος σε επίσημο γεύμα στην Ιαπωνία. Θέλει τόλμη και... αστεία, κόντρα στο σώμα που προδίδει... Οσο για το σκουντούφλημα καθ' οδόν, είναι ό,τι χειρότερο. Το έμαθε καλά ο Κάρτερ, που έπεσε στον δρόμο, αλλά και ο Φορντ, που είχε χάσει την ισορροπία του κατεβαίνοντας τη σκάλα του αεροπλάνου. Το τίμημα είναι η καταγραφή στα εσώτερα του κοινού, που τιμωρεί τη γελοιοποίηση ακόμη και ενός ατυχήματος.

Το κόστος είναι υψηλό όταν η ειδησεογραφία φέρνει στο φως πληροφορίες που σκάνε σαν κεραυνός εν αιθρία. Μάλιστα πληροφορίες για τη ζωή επωνύμων, που προκαλούν δραματικά την ηθική της συγκεκριμένης εποχής και ξεπερνούν κατά πολύ την ανοχή της κοινωνίας. «Σκάνδαλο: ένας "προφήτης" κατηγορείται για παιδεραστία», γράφτηκε με πηχυαίους τίτλους στις εφημερίδες όλου του κόσμου. Ο Αρθουρ Κλαρκ παιδεραστής. Ο εξερευνητής του διαστήματος με τη γραφίδα που έγινε φετίχ για τους φαν της επιστημονικής φαντασίας «εξέπεσε» από τον παράδεισο και μετεμορφώθη σε «άρχοντα της ακολασίας». Η «Ντέιλι Μίρορ» είχε εξασφαλίσει το τρανταχτό πρωτοσέλιδο «ναι, είμαι παιδεραστής», μετά την ομολογία του Κλαρκ σε απεσταλμένο της στη Σρι Λάνκα. Εκτός των άλλων, ο Αρθουρ Κλαρκ έχασε τον τίτλο ευγενείας του ιππότη της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που επρόκειτο να του απονείμει ο διάδοχος Κάρολος, ενώ ο διευθυντής στο Ινστιτούτο του Κολόμπο που φέρει το όνομά του δήλωσε: «Αν ήμουν στη θέση του, θα είχα αυτοκτονήσει». Οι φαν του Κλαρκ, πάντως, απέφυγαν να σταθούν στο κέντρο των ποδιών του και συνέχισαν να τον λατρεύουν για το κέντρο του μυαλού του...

Δεν συνέβη το ίδιο όμως με τον αντίκτυπο που είχαν σε αυτούς που λάτρεψαν τον Ντανιέλ Ορτέγα οι «γελοίες συκοφαντίες» ­ όπως τις χαρακτήρισε ο ίδιος ο πρώην πρόεδρος της Νικαράγουας ­ που του απηύθυνε η 30χρονη θετή κόρη του Ζωή - Λαμερίκα. Τον κατηγόρησε για «κατά συρροή σεξουαλικές επιθέσεις» από την ηλικία των 11 χρόνων της! Οι Σαντινίστας, ευαίσθητοι και με όπλο πάντα τον αγώνα τους, την επανάσταση και τις πανανθρώπινες αξίες, σοκαρίστηκαν. Αν είναι βρώμικο το πρόσωπο του ηγέτη τους, η «ρετσινιά» λερώνει και τους ίδιους. Η απομυθοποίηση του ηγέτη σε επίπεδο ιδεολογικό ίσως να μην είχε την ίδια δύναμη. Οταν όμως σχηματοποιείται τόσο έντονα, πληγώνει. Αλλωστε αφού ο ηγέτης δεν έχει περάσει στη σφαίρα των αθανάτων, η ζωή τον κρίνει αμείλικτα.

Το κυνήγι των μαγισσών για την ανάδειξη της αλήθειας, σε κάθε επίπεδο, είναι σημείο του καιρού. Ακόμη και αν τίποτε δεν αποδεικνύεται, όλα είναι πιθανά. Η αμφιβολία σφάζει με το βαμβάκι. Και ανάγεται ο εμπειρισμός ως η μόνη δυνατότητα. Βεβαίως ανάλογα με το πρίσμα αυτού που προσεγίζει την είδηση οι ερμηνείες περί των λόγων που οδηγούν στο ξεγύμνωμα της αθέατης πλευράς επωνύμων ποικίλλουν. Είναι ένα παιχνίδι που ισορροπεί ανάμεσα σε προθέσεις, στη ματαιοδοξία του εγχειρήματος και στην ελπίδα για λίγα ψίχουλα φήμης που μπορεί και να εξαργυρώνονται σε τσουβάλια χρημάτων. Η επιθυμία να λάμψει η αλήθεια, συχνά, συνδέεται με την επιθυμία να φωτιστεί η αφάνεια του «κυνηγού».

Οταν ένα ακόμη «σπέρμα» της επανάστασης, στην Κούβα αυτή τη φορά, προκάλεσε δίνοντας την άλλη πλευρά του πατέρα της και προέδρου της χώρας Φιντέλ Κάστρο, είπαν: «Ποιος ήξερε την Αλίνα Φερνάντες προτού ξεκινήσει δυσφημιστική εκστρατεία κατά του Φιντέλ; Την έμαθαν όλοι έτσι, έβγαλε και βιβλίο και τα οικονόμησε». Ο καρπός της σχέσης του Κάστρο με τη Νάτι Ρεβουέλτα, την «αστή που έγινε επαναστάτρια από έρωτα», ανήκει στην κουβανική εμιγκράτσια του Μαϊάμι, που ασκεί σκληρή κριτική κατά του κουβανικού καθεστώτος. Τον είπε προδότη των επαναστατικών ιδεών, κυνικό, άστοργο και νεκροθάφτη των Κουβανών... «Ν' αγιάσει το στόμα της» είπαν όσοι δεν πίστεψαν ποτέ στην κουβανική υπόθεση. «Ενας ακόμη σταλινικός που απομυθοποιείται». Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος... Και η φωτογραφία του Φιντέλ δίπλα στον Πάπα όμως τι ήταν; Απομυθοποίηση ή «επαναστατικός» ελιγμός; Οπως το πάρει κανείς.

Καθώς όλες οι επαναστάσεις έχουν τους ήρωές τους που μπαίνουν στο μάτι του κυκλώνα, διαβάστε τι γράφτηκε, προσφάτως, για μια φυσιογνωμία του Εικοσιένα. «... το οινόπνευμα με είχε κάνει συναισθηματική, το οινόπνευμα με είχε κάνει αναίσχυντη. Βάδισα πάνω στον Αμερικανό, τράβηξα ένα από τα πιστόλια μου, τον σημάδεψα: ­ Ακολούθησέ με. ­ Για να κάνω τι; ­ Για να κάνεις έρωτα. Επρεπε να έδειχνα αρκετά σαστισμένη, για να πάρει την απειλή μου στα σοβαρά. Σηκώθηκε. Η έξοδός μας ήταν πολύ αξιοπρόσεκτη (...). Τότε ρίχτηκα πάνω στον Αμερικανό και με λύσσα τού έσχισα τα ρούχα». Μα ποια είναι; Η Σάρον Στόουν με τον παγοκόφτη στην καβάτζα; Η Σούζαν Σαράντον που, μετά τα λεμόνια που έστυψε πάνω στο στήθος της για χάρμα ιδέσθαι του Μπαρτ Λάνκαστερ, όρμησε στο ψητό; Οχι. Η εθνική Μπουμπουλίνα μας είναι. Η μπαρουτοκαπνισμένη ηρωίδα των σχολικών εγχειριδίων, η αγωνίστρια του Εικοσιένα στη συλλογική μνήμη. Εδώ, όπως την παρουσίασε ο Μισέλ ντε Γκρες, στην ομώνυμη μυθιστοριογραφία του. Η αλκοολική, η αδηφάγα στον έρωτα, η νυμφομανής, η φιλοχρήματη και λαφυρολεηλατούσα καπετάνισσα. Σπέτσες και Υδρα σηκώθηκαν στο πόδι για την καπηλεία του ονόματος που έγινε σύμβολο των νησιών τους. Η Ελλάδα ανατρίχιασε για την ανατροπή της εικόνας της. Τι έμεινε από όλα αυτά; Μα ο κύκλος προστασίας της μνήμης μέσα από το πέπλο της εξιδανίκευσης. Που κρατά ανέγγιχτη τη μορφή.

Το ίδιο και με τον φιλέλληνα λόρδο Μπάυρον που νεκραναστήθηκε μέσα από την αλληλογραφία του ή από σκοτεινά σημεία της ζωής του. Ποιος όμως να απομυθοποιήσει τον Βύρωνα, που πέθανε στο Μεσολόγγι; Ακόμη και αν ειπώθηκαν πολλά για τα αίτια που τον έφεραν εκεί· από το πάθος για τα νεαρά αγόρια ή τα χρέη που τον κυνηγούσαν στη χώρα του ως τις αιμομεικτικές σχέσεις με την εξαδέλφη του... Δύσκολα αναιρείται «Το» γεγονός, αναζητώντας παραμέτρους των επιλογών του ή ακόμη και αμφισβητώντας τον φιλελληνισμό του...

Τον τελευταίον καιρό έχουν λάβει πια μορφή επιδημίας τα βιβλία αποκαλύψεων. Ολοι στο μικροσκόπιο της αποκαθήλωσης των πάντων. Τα απόκρυφα της κρεβατοκάμαρας σε πρώτη ζήτηση. Ετσι ο γιατρός Λι Τσε, που κούραρε επί 22 χρόνια τον Μάο Τσε Τουνγκ, μιλάει στα απομνημονεύματά του για τον Μεγάλο Τιμονιέρη. Ο «τύραννος», κατά τον Λι Τσε, είχε ακόρεστα ερωτικά πάθη, διατηρούσε 3.000 παλλακίδες που τις επέβαλε σε εξοντωτικές πρακτικές σεξ, ενώ είχε ζητήσει την παρασκευή φαρμάκου για την αιώνια νεότητα. Ο σάλος που προκλήθηκε έκανε τρεις στενούς συνεργάτες του Μάο να εκδώσουν βιβλίο, με το οποίο αποκαθίσταται η μνήμη του. Οι άνθρωποι βέβαια που σε όλον τον κόσμο έκαναν σύμβολό τους τον Μάο κατά τη δεκαετία του '60, τα άκουσαν βερεσέ όλα αυτά.

Στο γαϊτανάκι ροζ αποχρώσεων κινήθηκε το λεξικό διάσημων ομοφυλοφίλων που έγραψε ο Μισέλ Λαριβιέρ και κατέγραψε ονοματολόγιο που περιέχει από τον Λέοναρντ Μπερνστάιν ως τον Μπαρτ Λάνκαστερ, από τον Σαίξπηρ και τον Ερρίκο Γ´ ως τον ρώσο στρατηγό Μιχαήλ Κουτούζοφ, που πέθανε από καρδιά ενώ βρισκόταν στο κρεβάτι με νεαρό στρατιώτη του.

Εκεί βέβαια όπου το ασανσέρ των αθέατων πλευρών ανεβοκατεβάζει πρόσωπα είναι το Χόλιγουντ. Χαρακτηριστική και τρανταχτή η περίπτωση της Τζόαν Κρόφορντ. Παλαιότερα, μια ταινία που βασίστηκε στη βιογραφία της κόρης της είχε «πατήσει» στις αποκαλύψεις για τη σταρ και έκανε ντόρο. Το «Mommie dearest» (1981) του Φρανκ Πέρι έδειχνε την Κρόφορντ σαν μια αδίστακτη γυναίκα που έβαζε πάνω από όλα την καριέρα της, που έκανε τη ζωή του παιδιού της μαρτύριο, που είχε υποδουλωθεί από τον αλκοολισμό.

Ανέγγιχτος από τα «σκαθάρια» που αναζητούν τροφή, δεν έμεινε και ο χώρος του θεάτρου. Πριν από λίγους μήνες το... δραματουργικό εργαστήρι του Μπρεχτ «άνοιξε» και από μέσα του πετάχτηκαν ερωτικές περιπέτειες που συνδύαζαν και θεατρική εργασία. Οι σεξουαλικές σχέσεις του με γυναίκες ικανές και μορφωμένες κατέληξαν ακόμη και σε παραγωγή έργων από τις ίδιες. Οι απόγονοι της Ελίζαμπεθ Χάουπτμαν, της Μαργκαρέτε Στέφιν και της Ρουθ Μπέρλαου ζητούν ποσοστά από τις πωλήσεις και τις παραστάσεις έργων του Μπρεχτ. Ο ίδιος κατηγορείται μετά θάνατον για λογοκλοπή.

Τα άνθη του κακού

Διόλου τυχαίο που σήμερα βγαίνουν συνεχώς άπλυτα στα φόρα, για να απομυθοποιήσουν ό,τι αγαπήσαμε, για να σχετικοποιήσουν ό,τι μισήσαμε. Κοίταζα μια γελοιογραφία του Αντ. Πικριδά που παρουσίαζε έναν δημοσιογράφο να ρωτά: «Τι έχετε να πείτε στις επόμενες γενιές;» Απάντηση: «Να μας ξεχάσουν...». Ενας διάλογος σημερινός, με προβολή στο μέλλον. Πικρή προβολή. Πάντως στο σημερινό τοπίο, το κενό από πρόσωπα - μύθους, δεν ανθεί εύκολα το «παραμύθιασμα». Αυτή είναι η θετική πλευρά. Στο τοπίο αυτό επικρατεί όμως πια η σχετικοποίηση του τι είναι «καλό» και τι «κακό». Ετσι οι νεοναζιστές, για παράδειγμα, μιλούν για τον Χίτλερ, δικαιολογώντας τις θηριωδίες του με την έννοια των καλών προθέσεων. Και εν μέσω αυτών μια φυσιογνωμία - σύμβολο για την κομμουνιστική ανανέωση, τα χρόνια του '60 - '70, ανέτρεψε ιδίοις χερσί την εικόνα του και προκάλεσε την παγκόσμια κοινή γνώμη, κάνοντας αριθμητική με το «Ολοκαύτωμα». «Ηταν μόνο 1 εκατομμύριο οι Εβραίοι» που εξοντώθηκαν από τον Χίτλερ, είπε. Ο διανοούμενος Ροζέ Γκαροντί αμφισβήτησε τη γενοκτονία των Εβραίων, δηλώνοντας μάλιστα ότι είναι αντισιωνιστής και όχι αντισημίτης. Στη γαλλική Δικαιοσύνη προσέφυγαν πολλές ενώσεις εκτοπισθέντων κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και Σύνδεσμοι Αντιρατσισμού. Ο επί 14 χρόνια βουλευτής του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας, που είχε κλειστεί σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και ο ίδιος, αναπαράγει τους μύθους του φασισμού και καταρρίπτει πρώτο και καλύτερο τον δικό του.

Στο πανηγύρι των απομυθοποιήσεων μια ακόμα μορφή, βγαλμένη από τον «θάλαμο αερίων». Ο Οσκαρ Σίντλερ, ο άνθρωπος που έσωσε από τα κρεματόρια πάνω από 1.000 Εβραίους, που έγινε και κεντρική μορφή στην ταινία του Σπίλμπεργκ, εμφανίζεται από τη σύζυγό του Εμιλι Σίντλερ σαν «ένα κάθαρμα» που έπαιζε με τα άκρα «πάντοτε και στο τέλος με τους ναζί εναντίον των Εβραίων». Μάλιστα η σύζυγος του Σίντλερ υποστηρίζει ότι πολλές εργάτριές του στο εργοστάσιο πυρομαχικών, που είχε, εξαναγκάστηκαν να γίνουν ερωμένες του.

Τέλος δεν έχει η... λίστα των ειδήσεων που σκάνε σαν βόμβες. Και όντως μια άλλη λίστα αθλητών, προπονητών και γιατρών από την πρώην Ανατολική Γερμανία γκρέμισε τον μύθο της αδιαφιλονίκητης υπεροχής του στίβου και της κολύμβησης των ανατολικών χωρών. Το μεγαλύτερο σκάνδαλο ντόπινγκ όλων των εποχών ήρθε στο φως μετά τις αποκαλύψεις για χρήση αναβολικών στο πλαίσιο κυβερνητικού προγράμματος, με τη συμμετοχή περισσότερων από 10.000 αθλητών και αθλητριών της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Η λογική ήταν ότι έπρεπε να φέρνουν μετάλλια στη χώρα με οποιονδήποτε τρόπο.

Ο Μπεν Τζόνσον θα κοιτά από μακριά, παρέα με τον Μαραντόνα, τους νεοφερμένους στο κλαμπ των σκανδάλων. Αυτόν τον έπιασαν το 1988 και γκρεμίστηκε ο πάλαι ποτέ Μπιγκ Μπεν.

*Δημοσιεύθηκε στο Vima.gr στις 10/05/1998

Επιμέλεια Οπτικοποίησης: Ειρήνη Νικολοπούλου