Αλέξης Παπαχελάς: Ο εφιάλτης μιας φτωχής Ελλάδας με χιλιάδες εγκλωβισμένους πρόσφυγες δεν είναι μακριά

*Γράφει ο Αλέξης Παπαχελάς στην Καθημερινή.

Κανείς δεν ξέρει πού θα οδηγηθεί το ευρωπαϊκό project. Κανείς δεν ξέρει επίσης πότε θα σταματήσει η ανεξέλεγκτη ροή προσφύγων και μεταναστών. Εντάξει η Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν. Τι θα συμβεί όμως αν κάποια στιγμή καταρρεύσει η Αίγυπτος, μία χώρα που η νεολαία της συνθλίβεται από την ανεργία και μπορεί εύκολα να παρασυρθεί από τις σειρήνες του εξτρεμισμού; Ας μην ξεχνάμε ότι πίσω από την Αίγυπτο υπάρχουν άλλες χώρες που ταιριάζουν απόλυτα στον ορισμό του failed state.

Η ευρωπαϊκή ηγεσία τα έχει χαμένα. Το πρόβλημα δεν έχει άμεση λύση, ούτε καν μεσοπρόθεσμη και σίγουρα όχι χωρίς την ενεργό συμμετοχή της Ρωσίας. Είναι μία κουβέντα να ισχυρισθεί κανείς πως το διαλυμένο παζλ της Συρίας ή του Ιράκ μπορεί να ξανασυγκολληθεί έτσι ώστε να αρχίσει η ανοικοδόμηση της περιοχής. Οσοι γνωρίζουν το θέμα είναι απαισιόδοξοι. Οι Ιταλοί είχαν λύσει το πρόβλημα με τρόπο πρακτικό και κυνικό. «Λάδωσαν» τον μακαρίτη Καντάφι, ο οποίος είχε την τεχνογνωσία για να διαλύσει τα κυκλώματα των διακινητών. Η Ευρώπη δεν έχει τους μηχανισμούς και την εμπειρία για να αντιμετωπίσει επιχειρησιακά το ζήτημα. Οι ανεγκέφαλοι που θεωρούσαν ότι ένας ευρωπαϊκός στόλος θα μπορούσε να αποκρούσει τις ροές προσφύγων κατάλαβαν ότι αυτό απλά δεν γίνεται. Ποιος θα πάρει την ευθύνη να βυθίσει βάρκες και να πνίξει ψυχές; Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν θα λυθεί εύκολα και θα προκαλέσει πολλούς ακόμη τριγμούς. Οι ίδιοι οι Γερμανοί εκπλήσσονται με τη σκληρότητα των ανατολικών νέων μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και τις δυνάμεις του εθνολαϊκισμού που παίρνουν τα πάνω τους. Από μία άποψη η Αθήνα και το Βερολίνο έχουν μία αρκετά κοινή αντιμετώπιση του προβλήματος.

Πέρα, όμως, από ευαισθησίες, που ενίοτε ενέχουν στοιχεία υποκρισίας, οι μεγάλες ροές προσφύγων και μεταναστών δοκιμάζουν τις αντοχές πολιτικών συστημάτων και τοπικών κοινωνιών. Στη Γερμανία αριστεροί ή πράσινοι τοπικοί άρχοντες δίνουν το μήνυμα πως οι κοινωνίες τους και οι τοπικές δομές έχουν υπερβεί τα όριά τους. Οι πολιτικές επιπτώσεις γίνονται αισθητές πλέον στη Γερμανία, αλλά και σε όλη την Ευρώπη. Ισχυροί ηγέτες δεν υπάρχουν. Το ντόμινο μπορεί εύκολα να επεκταθεί και να προσλάβει διαστάσεις έντονου απομονωτισμού, ευρωσκεπτικισμού και στο τέλος να δούμε φράχτες να υψώνονται στα πιο απίθανα μέρη.

Η Ελλάδα είναι ένας αδύναμος κρίκος μέσα σε αυτή την καταιγίδα. Την ώρα που το ελληνικό κράτος λειτουργεί με ψίχουλα και χάρη στην αυτοθυσία λίγων και αποφασισμένων βρισκόμαστε αντιμέτωποι με κάτι πρωτόγνωρο και γιγαντιαίο. Η γειτονιά μας δεν είναι η πιο σταθερή και ασφαλής. Αν η κρίση συνεχίσει ανεξέλεγκτη τίποτα δεν θα πρέπει να αποκλείεται. Ούτε, για παράδειγμα, μία de facto ή και επίσημη εξαίρεση της Ελλάδας από τους κανόνες της συνθήκης Σένγκεν. Ο εφιάλτης μιας απομονωμένης χώρας στα όρια της κατάρρευσης με δεκάδες χιλιάδες εγκλωβισμένους πρόσφυγες στο έδαφός της δεν είναι εντελώς απομακρυσμένος.