Πάνος Καρβούνης: Η Ελλάδα δεν είναι μόνη στο προσφυγικό - Τα εξωτερικά μας σύνορα είναι και σύνορα της Ε.Ε.  

Η Γερμανία, η Αυστρία, η Σουηδία και η Νορβηγία επανέφεραν προσωρινά συνοριακούς ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα, ως προσωρινό μέτρο αντιμετώπισης της απρόσμενης εισροής ατόμων, που ζητούν διεθνή προστασία.
Είναι εφικτή η αποχώρηση - οικειοθελώς ή μη - μίας χώρας από τη Συνθήκη του Σένγκεν; Τι έχει κάνει μέχρι σήμερα η Ευρώπη, σε επίπεδο θεσμών, για τη στήριξη της Ελλάδας, που σηκώνει από κοινού με την Ιταλία το μεγαλύτερο "βάρος" στη διαχείριση των προσφυγικών ροών, ως χώρα υποδοχής;
Ο Επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, Πάνος Καρβούνης, αναλύει στο NEWS 247 τα βήματα που έχουν γίνει μέχρι σήμερα και όσα πρέπει να γίνουν, για την αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος.

Διαβάστε αναλυτικά τη συνέντευξη του κ. Καρβούνη:

Κύριε Καρβούνη, τελευταία, γίνεται συχνά λόγος για πιθανό εξαναγκασμό της Ελλάδας σε αποχώρηση από τη Συνθήκη Σένγκεν. Πόσο ρεαλιστική είναι αυτή η "απειλή";
O "Κώδικας Συνόρων του Σένγκεν" δεν προβλέπει την δυνατότητα αποκλεισμού ενός κράτους μέλους από την ζώνη Σένγκεν και καμία τροποποίηση δεν προβλέπεται από αυτή την άποψη. Η πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι όχι μόνο να μην διαλυθεί η ζώνη Σένγκεν, αλλά, τουναντίον να ισχυροποιηθεί. Και αυτό προτείνεται να επιτευχθεί με την στοχευμένη αναθεώρησή της και την ισχυροποίηση της διαχείρισης των εξωτερικών της συνόρων.
Μπορεί μία χώρα, βάσει όσων προβλέπει η Συνθήκη να βγει οικειοθελώς; Και αν ναι, σε ποιες περιπτώσεις;
Το κεκτημένο Σένγκεν αποτελεί μέρος του κεκτημένου της ΕΕ, της συνολικής νομοθεσίας δηλαδή, συμπεριλαμβανομένων και νομικών πράξεων και δικαστικών αποφάσεων που αποτελούν τον βασικό κορμό της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπάγεται ότι κάθε κράτος μέλος που δεν έχει εξαρχής ειδικό καθεστώς όσον αφορά στην εφαρμογή της ζώνης Σέγκεν, δεν δικαιούται και να επιλέξει να βγει οικειοθελώς.

Πρόσφατα, η Γερμανία προχώρησε σε προσωρινή αναστολή της Συνθήκης. Για ποιες περιπτώσεις προβλέπεται αυτό; Τι θα συνέβαινε, αν όλες οι χώρες που έχουν υπογράψει τη Συνθήκη, μπροστά στον εκάστοτε κίνδυνο, προχωρούσαν σε άρση έστω και προσωρινά της εφαρμογής της;
Η Γερμανία, καθώς και η Αυστρία, η Σουηδία και η Νορβηγία επανέφεραν προσωρινά συνοριακούς ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα ως προσωρινό μέτρο αντιμετώπισης της απρόσμενης εισροής ατόμων που ζητούν διεθνή προστασία. Η προσωρινή επαναφορά συνοριακών ελέγχων προβλέπεται ρητά από τον Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν, τόσο για προβλέψιμες καταστάσεις (Άρθρα 23 και 24) όσο και για περιπτώσεις που χρήζουν άμεσης δράσης (Άρθρο 25), όπως σε περιπτώσεις σοβαρής απειλής στην εσωτερική ασφάλεια και την δημόσια πολιτική.
Προς το παρόν, οι έλεγχοι στη Γερμανία και την Αυστρία διεξάγονται σύμφωνα με τις διατάξεις που ισχύουν για προβλέψιμες καταστάσεις (Άρθρα 23 και 24), ενώ στη Σουηδία και τη Νορβηγία, οι έλεγχοι αυτοί εξακολουθούν να διεξάγονται σύμφωνα με τις διατάξεις για περιπτώσεις που απαιτούν άμεση δράση (Άρθρο 25).
Η προσωρινή επαναφορά των συνοριακών ελέγχων είναι ένα μέτρο περιορισμένης χρονικής διάρκειας: μπορεί να διαρκέσει για 2 μήνες σε περιπτώσεις που υπάγονται στο Άρθρο 25 και για 6 μήνες σε περιπτώσεις που υπάγονται στα άρθρα 23-24. Ο Κώδικας Συνόρων του Σένγκεν προβλέπει επίσης μια ειδική διαδικασία, όταν εξαιρετικές περιστάσεις θέτουν τη συνολική λειτουργία της ζώνης χωρίς εσωτερικούς συνοριακούς ελέγχους σε κίνδυνο (Άρθρο 26). Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση σοβαρών συνεχών ανεπαρκειών στη διενέργεια ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα, η Επιτροπή μπορεί να συστήσει ορισμένα ειδικά μέτρα (Άρθρο 19α), ή, σε τελική ανάλυση, εάν η κατάσταση αυτή συνεχίζεται, η Επιτροπή μπορεί να προτείνει στο Συμβούλιο την προσωρινή επαναφορά των συνοριακών ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Σε αυτή την περίπτωση, οι εσωτερικοί συνοριακοί έλεγχοι μπορεί να παραταθούν μέχρι δύο έτη maximum.
Πόσο εφικτοί είναι όμως οι έλεγχοι στο εσωτερικό των χωρών, εάν γίνει "αναστολή της Συνθήκης";
Δεν υπάρχει νομική δυνατότητα "αναστολής" της Σένγκεν. Το μόνο που είναι δυνατό είναι η προσωρινή επαναφορά των συνοριακών ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, με τη διαδικασία που σας ανέλυσα προηγουμένως.
Θα συνέφερε την Ελλάδα μία ενδεχόμενη αποχώρηση από τη Συνθήκη; Τι θα κέρδιζε και τι θα έχανε;
Δεν έχω κάποιο σχόλιο επ' αυτού, ως θεσμικός εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς πρόκειται για υποθετικό σενάριο και αφορά την Ελλάδα. Προσωπικά πιστεύω ότι η Ελλάδα θα έχανε ένα μεγάλο προνόμιο, μια μεγάλη κατάκτηση, την απολύτως ελεύθερη διακίνηση των πολιτών της στον κοινό ευρωπαϊκό χώρο.
Πώς κρίνετε την μέχρι σήμερα αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης από την Ευρώπη σε επίπεδο χωρών και σε επίπεδο θεσμών;
Η κρίση αυτή μας συνέλαβε όλους εξαπίνης. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη ροή πληθυσμών παγκοσμίως μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έμεινε άπραγη. Ήδη από το Μάιο η Επιτροπή είχε προτείνει σχέδιο δράσης για το μεταναστευτικό/προσφυγικό. Το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δράσης για τη Μετανάστευση προβλέπει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την διαχείριση της μετανάστευσης. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή πρότεινε ένα σύστημα κέντρων πρώτης υποδοχής (hotspots) για να στηριχθούν η Ιταλία και η Ελλάδα στο έργο της καταχώρισης και διεκπεραίωσης αιτήσεων ασύλου. Θεσμοθετήθηκε επίσης για πρώτη φορά το "πρόγραμμα μετεγκατάστασης" που προβλέπει τη μεταφορά 160.000 ατόμων που χρήζουν σαφώς διεθνούς προστασίας, από την Ιταλία και την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη. Τον Οκτώβριο, η Επιτροπή έλαβε πρόσθετα μέτρα για να αντιμετωπίσει τη μετατόπιση των μεταναστευτικών ροών προς τη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων. Έτσι, στις 25 Οκτωβρίου, η Επιτροπή συγκάλεσε Σύνοδο ηγετών, η οποία ολοκληρώθηκε με μια κοινή δήλωση για 17 μέτρα που πρέπει να ληφθούν άμεσα για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στους πρόσφυγες και για την καλύτερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών στη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων. Παράλληλα, συνήφθη ειδική συμφωνία με την Τουρκία, η οποία βρίσκεται στο σταυροδρόμι των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών, ενώ εντατικοποιείται η επιστροφή στις χώρες προέλευσής τους των οικονομικών μεταναστών. Με λίγα λόγια η Ευρώπη μόνο άπραγη δεν έμεινε. Παρά τις δυσκολίες, στόχος παραμένει η συντονισμένη και αλληλέγγυα αντιμετώπιση του κρίσιμου αυτού ζητήματος.
Ο πρόεδρος Γιούνκερ έχει συχνά εκφράσει τη θέση του υπέρ των κοινών ελληνο-τουρκικών περιπολιών στο Αιγαίο. Θεωρείτε, ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτό το "μοντέλο" ελέγχου;
Ο Πρόεδρος Γιούνκερ μίλησε για συντονισμένη δράση ώστε οι έλεγχοι, αλλά και η διάσωση των προσφύγων να καταστεί πιο αποτελεσματική. Όλοι πλέον συμφωνούν, ότι χωρίς την συνεργασία με την Τουρκία δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί αυτή η κρίση.
Με δεδομένο ότι οι πρόσφυγες επιβιβάζονται σε βάρκες από την Τουρκία, με σκοπό να φτάσουν στην Ελλάδα, υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί η διακίνηση στη γείτονα χώρα;
Η Τουρκία ανέλαβε ήδη τη δέσμευση περιορισμού και ανάσχεσης των ροών από το έδαφός της και θα λάβει ένα σημαντικό ποσό για ν' αντεπεξέλθει στις δαπάνες διαμονής πάνω από 2 εκατομμυρίων προσφύγων που βρίσκονται εκεί.
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προάγει την απευθείας επανεγκατάσταση προσφύγων από την Τουρκία σε τρίτες χώρες, το οποίο θα σώσει και πολλές ζωές.
Γιατί καθυστέρησε τόσο η Ελλάδα να ζητήσει τη συνδρομή της Frontex στα σύνορά της;
Η Frontex βρίσκεται εξαρχής εδώ. Από τις αρχές του 2015 έχει θέσει σε εφαρμογή, μια κοινή επιχείρηση μεγάλης κλίμακας, την επιχείρηση Ποσειδών, η οποία καλύπτει τα θαλάσσια σύνορα, καθώς και Κοινές Επιχειρήσεις και Σημεία Εστίασης Ευέλικτων Δραστηριοτήτων στα χερσαία σύνορα.
Όπως συμφωνήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου, η Frontex θα ξεκινήσει στις 28 Δεκεμβρίου, την Επιχείρηση Ποσειδών ταχείας επέμβασης, σε αντικατάσταση της έως τώρα Κοινής Επιχείρησης, με μεγάλο αριθμό υπαλλήλων και τεχνικό εξοπλισμό για να στηρίξει την Ελλάδα στην αντιμετώπιση του πρωτοφανούς αριθμού μεταναστών που φθάνουν στα νησιά.

Η Επιχείρηση αυτή θα δώσει μεγαλύτερη έμφαση στους ελέγχους ασφαλείας. Σύμφωνα με το επιχειρησιακό σχέδιο που συμφωνήθηκε μεταξύ του Εκτελεστικού Διευθυντή της FRONTEX Fabrice Leggeri και της Ελλάδας, στις 17 Δεκεμβρίου, η ανάπτυξη της FRONTEX θα αυξηθεί σταδιακά σε 376 υπαλλήλους και μεταφραστές επί τόπου. Σε αυτούς θα περιλαμβάνονται εμπειρογνώμονες σε θέματα ταυτοποίησης, ενημέρωσης, λήψης αποτυπωμάτων και αναγνώρισης γνησιότητας εγγράφων. Επιπλέον, πολλά σκάφη, των οποίων τα πληρώματα δεν περιλαμβάνονται στον αριθμό των υπαλλήλων που ανέφερα, πρόκειται να πάρουν μέρος στην Επιχείρηση Ποσειδών Ταχείας Επέμβασης. Παρότι η συμμετοχή στις κοινές επιχειρήσεις της Frontex είναι εθελοντική, τα κράτη μέλη υποχρεούνται να στείλουν συνοριοφύλακες και τεχνικό εξοπλισμό για επιχειρήσεις ταχείας επέμβασης, εκτός αν τα ίδια αντιμετωπίζουν εξαιρετικές καταστάσεις που επηρεάζουν ουσιαστικά τη δυνατότητα διάθεσης εθνικών πόρων.
Επιπλέον η Frontex θα βοηθήσει τις ελληνικές αρχές ώστε να διασφαλισθεί ότι όλοι οι πρόσφυγες που εγκαταλείπουν την Ελλάδα από βορά είναι ταυτοποιημένοι και καταγεγραμμένοι ώστε να μην εγείρονται θέματα ασφάλειας από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στο έδαφος των οποίων οι πρόσφυγες θέλουν να εγκατασταθούν.
Φράκτης στον Έβρο. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την κατασκευή του;
Τα κράτη μέλη έχουν την ευθύνη της διαχείρισης των εξωτερικών τους συνόρων σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ και κυρίως, σύμφωνα με τα όσα προβλέπονται από τον Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν.
Στη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με την διαχείριση των συνόρων δεν υπάρχει αναφορά στην εγκατάσταση φρακτών και, ως εκ τούτου, η κατασκευή τους δεν απαγορεύεται από τη νομοθεσία της ΕΕ. Παρ' όλα αυτά η Επιτροπή ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να χρησιμοποιούν εναλλακτικούς τρόπους επιτήρησης των συνόρων τους με βάση την ανάλυση κινδύνων, τη συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών όπως καταδεικνύεται από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Επιτήρησης των Συνόρων. Σε αυτό το πλαίσιο, θα έπρεπε να υπενθυμίσουμε ότι οποιοδήποτε μέτρο επιτήρησης των συνόρων πρέπει να χαρακτηρίζεται από αναλογικότητα και να είναι σύμφωνο με το σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και την αρχή της μη επαναπροώθησης.
Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει, σε επίπεδο κυβερνητικών επιλογών και διεθνούς συνεργασίας, ώστε να μετριαστεί και εν τέλει να λυθεί το προσφυγικό, με την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση – διαχείριση των προσφυγικών ροών;

Το ζήτημα είναι πολυσχιδές και πολύπλοκο. Χρειάζεται διπλωματική πίεση, ώστε να τεθεί φραγμός στα γενεσιουργά αίτια των τεράστιων αυτών κυμάτων προσφύγων και μεταναστών. Χρειάζεται διαχείριση με τρόπο υπεύθυνο από τις χώρες διέλευσης. Στη συνέχεια, χρειάζεται η σωστή διαχείριση στις χώρες πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα. Τέλος, χρειάζεται η επίδειξη αλληλεγγύης από τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, ώστε να δεχθούν στο έδαφός τους την εγκατάσταση προσφύγων, τους οποίους δεν δύνανται να φιλοξενήσουν οι χώρες πρώτης υποδοχής.
Η χώρα μας δεν είναι, λοιπόν,  μόνη στην αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος. Η κατάσταση μπορεί να περιπλέκεται λόγω της εμπλοκής πολλών "παικτών", όμως η Ελλάδα είναι κομμάτι της Ευρωπαϊκή Ένωσης. Ως εκ τούτου τα εξωτερικά της σύνορα είναι και σύνορα της ΕΕ και τα προβλήματά της είναι και προβλήματα της ΕΕ. Με καλή συνεργασία, εμπιστοσύνη και αλληλεγγύη, αλλά και επίδειξη υπευθυνότητας, είμαι πεπεισμένος ότι μπορούμε από κοινού να κάνουμε σημαντικά θετικά βήματα στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης.