Μπιλμπάο: Η Ισπανική βιομηχανική πόλη που εκσυγχρονίστηκε και μεταμορφώθηκε μέσα από τον πολιτισμό

Το Μπιλμπάο έλειπε παντελώς από τη λίστα των τουριστικών προορισμών της Ισπανίας μέχρι και πριν από 25-30 χρόνια. 

Τυλιγμένη για χρόνια στην ατμοσφαιρική ρύπανση και την απαξίωση, η μητρόπολη της Χώρας των Βάσκων δεν ήταν παρά ένα καταθλιπτικό βιομηχανικό αστικό κέντρο, με βασικά αξιοθέατα τις καμινάδες των εργοστασίων που ξερνούσαν μόλυνση και ένα φιδίσιο ποτάμι που διέσχιζε την πόλη και φιλοξενούσε στα θολά νερά του τα πάντα, εκτός δυστυχώς από? ψάρια.

Για περίπου έναν αιώνα (1880-1970) οι υψικάμινοι έκαναν καλά τη δουλειά τους, ενώ οι έννοιες «ποιότητα ζωής» και «οικολογική συνείδηση» ήταν μάλλον άγνωστες στην καθημερινότητα και στο λεξικό των Βάσκων κατοίκων του Μπιλμπάο. Ομως, η κρίση της δεκαετίας του 1970 στάθηκε η αιτία για την «αποδόμηση» του Μπιλμπάο. Δεκάδες βιομηχανίες μετάλλων, μεγάλες εργοστασιακές μονάδες, αλλά και μικρές βιοτεχνίες που λειτουργούσαν στην ευρύτερη περιοχή έβαλαν λουκέτο (ή μεταφέρθηκαν), αφήνοντας πίσω μια θλιμμένη πόλη.

Για πάνω από δέκα χρόνια η πόλη είχε «παραλύσει» και η ευημερία έδωσε τη θέση της στην ανεργία και στα ναρκωτικά. Με την πλάτη πλέον στο κανναβάτσο, τοπικοί άρχοντες, κάτοικοι και λοιποί ιθύνοντες του Μπιλμπάο αποφάσισαν να κάνουν την αναγκαία κίνηση για να πετύχουν την ανατροπή. Εχοντας βάλει στόχο τη σωτηρία της πόλης, άρχισαν να ψάχνουν για νέα στοιχεία που θα μετασχημάτιζαν τον χαρακτήρα του Μπιλμπάο και θα το αναδείκνυαν σε μια «nice city to live» για τους κατοίκους κι έναν λαμπερό προορισμό για τους επισκέπτες.

Ο πολιτισμός και ο τουρισμός επιλέχθηκαν για ν’ αποτελέσουν τα δύο μεγάλα «χαρτιά» για την έξοδο από την κρίση. Και τελικά, μετά από μια ολοκληρωμένη αισθητική και πολεοδομική παρέμβαση, τα πρώτα δειλά σημάδια ανάνηψης φάνηκαν κοντά στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Το για πολλούς αμφιλεγόμενο «face-lift» της πρώην βιομηχανικής πόλης απέδωσε καρπούς.

Με οδηγό την τέχνη

Αιχμή του δόρατος στην επιχειρούμενη μεταμόρφωση του Μπιλμπάο υπήρξε το διάσημο μουσείο Guggenheim, ένα από τα πιο αξιόλογα δημιουργήματα της avant garde αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα. To έργο του αρχιτέκτονα Frank Gehry, που εγκαινιάστηκε το 1997, εκτός από το ότι έφερε τη σύγχρονη τέχνη κοντά στους κατοίκους του Μπιλμπάο, έγινε το σύμβολο της πόλης, προσελκύοντας εκατομμύρια επισκέπτες.

Παράλληλα, το νέο υπόγειο μετρό, το επανασχεδιασμένο οδικό δίκτυο, το καινούργιο αεροδρόμιο, ένα υπερσύγχρονο τραμ και η φουτουριστική γέφυρα Zubizuri του γνωστού Ισπανού αρχιτέκτονα Santiago Calatrava, σε συνδυασμό με τον απαραίτητο καθαρισμό του ποταμού, τα νεόδμητα πολυτελή ξενοδοχεία, τα πάμπολλα αστικά πάρκα και τους μοντέρνους χώρους αναψυχής και διασκέδασης, συνέβαλαν στο να βγει η πολυπληθής πόλη της βόρειας Ισπανίας από τη μιζέρια και να μπει ξανά σε τροχιά ανάπτυξης.

Το κερδισμένο στοίχημα της αλλαγής

Σήμερα το Μπιλμπάο είναι μια από τις πιο δυναμικά αναπτυσσόμενες πόλεις της Ευρώπης και ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Ισπανίας. Περιστοιχίζεται από δεκάδες καταπράσινους λόφους και βρίσκεται σε απόσταση 14 χλμ. από τον Ατλαντικό ωκεανό, με τον οποίο συνδέεται μέσω του πλωτού ποταμού Nervion.

Το υδάτινο στοιχείο (δηλαδή ο ποταμός Nervion και βέβαια οι κοντινές ωκεάνιες ακτές του απέραντου Ατλαντικού) ήταν αυτό που διαδραμάτισε, άλλωστε, καθοριστικότατο ρόλο στην οικονομική, πληθυσμιακή, αλλά και ιστορική εξέλιξη της πόλης μέσα στο πέρασμα των αιώνων. Αν και στον χώρο προϋπήρχε ένας μικρός οικισμός ψαράδων, η τυπική ίδρυση του Μπιλμπάο λογίζεται τον 14ο αιώνα με θεμελιωτή τον Λόρδο της Βισκαϊκής, Diego Lopez V of Haro, ο οποίος ανέλαβε ουσιαστικά να επεκτείνει και να προστατεύσει το μικρό λιμάνι της περιοχής.

Κτισμένο σε μια τοποθεσία με πλούσια κοιτάσματα σιδηρομεταλλευμάτων, το Μπιλμπάο σύντομα γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη στηριζόμενο τόσο στην προνομιακή του θέση στον Ατλαντικό όσο και στην ασφάλεια που του παρείχε ο ποταμός Nervion. Ηδη από τις αρχές του 16ου αιώνα ήταν ένα από τα κύρια λιμάνια που συνέδεαν την Ισπανία με την υπόλοιπη Ευρώπη (και αργότερα με τον Νέο Κόσμο), ενώ από τον 17ο αιώνα κι έπειτα άρχισε να εξελίσσεται σ’ ένα πολύ δυναμικό βιομηχανικό και εμπορικό κέντρο.

Μαγιά πολέμου

Οπως ήταν, όμως, αναμενόμενο, ο πλούτος και η αίγλη της πόλης μοιραία προσέλκυσαν τα σύννεφα του πολέμου. Αρκετές φορές ήδη από το 1631 και μέχρι τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο το 1936 το Μπιλμπάο αποτέλεσε κύριο στόχο σε φονικότατες πολεμικές συγκρούσεις, ενώ ταυτόχρονα έζησε και αρκετές κοινωνικές αναταραχές.

Αρκετά ταραχώδης ήταν και η περίοδος κατά την οποία ενεργούσε η ένοπλη οργάνωση ΕΤΑ, που διεκδικούσε την πλήρη ανεξαρτητοποίηση της Χώρας των Βάσκων από την Ισπανία. Μπορεί, λοιπόν, η ιστορία του Μπιλμπάο να χάνεται αρκετά πίσω στον χρόνο, όμως, για τους σημερινούς κατοίκους η πόλη του ποταμού Nervion δεν υπήρχε πριν το 1997.

Με αρκετή δόση χιούμορ και αυτοσαρκασμού, οι άνθρωποι της βασκικής πρωτεύουσας διατρανώνουν πως η γεμάτη κίνηση και ζωντάνια πόλη τους, που αποτελεί σήμερα αντικείμενο θαυμασμού των περισσότερων αν όχι όλων των επισκεπτών, καμία σχέση δεν έχει με το μολυσμένο, θολό και βρώμικο Μπιλμπάο της πρότερης βιομηχανικής εποχής.

Σύμφωνα με τους φιλόξενους Bilbainos, η πόλη τους είναι ο φοίνικας που ξαναγεννήθηκε από τις -βιομηχανικές- στάχτες του, η κάμπια που μέσα σε μια νύχτα μεταμορφώθηκε σε μια πανέμορφη κι εντυπωσιακή πεταλούδα. Τόσο ριζική είναι η μεταμόρφωση του Μπιλμπάο, που πλέον δεν υπάρχουν ούτε στο ελάχιστο τα σημάδια του κοντινού γκρίζου παρελθόντος.

Μ’ ένα από τα ομορφότερα ιστορικά κέντρα που έχουμε δει, αλλά και με πολύ ενδιαφέροντα μουσεία, αναρίθμητα μικρά καφέ-μπαρ, σύγχρονες κατασκευές που φέρουν την υπογραφή διάσημων αρχιτεκτόνων και ορισμένες από τις καλύτερες γευστικές προτάσεις που μπορεί να βρει κανείς στην Ισπανία, το Μπιλμπάο κατάφερε να εισέλθει με δυναμικό τρόπο στον ευρωπαϊκό τουριστικό χάρτη, έχοντας ως βασικά ατού του την τέχνη, τη γαστρονομία και τη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Το στοίχημα για τη σωτηρία της πόλης είχε τελικά κερδηθεί...

Η ατμοσφαιρική παλαιά πόλη με τα μπαρόκ και νεογοτθικά κτίσματα

Για τους περισσότερους επισκέπτες, η γνωριμία με το Μπιλμπάο ξεκινά συνήθως από την περιοχή της παλαιάς πόλης (Casco Viejo), που έχει καταφέρει να διατηρήσει το παλιό χρώμα και στυλ της.

Με κτίρια νεογοτθικού και μπαρόκ αρχιτεκτονικού ρυθμού, ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι της ατμοσφαιρικής Casco Viejo έχει πεζοδρομηθεί και τα αναρίθμητα γραφικά μαγαζάκια που ξεφυτρώνουν σε κάθε γωνιά αποτελούν τα ιδανικότερα σημεία για ποτό και φαγητό, μακριά από την κίνηση των κεντρικών δρόμων.

Περπατώντας μ’ έναν χάρτη στα χέρια ή έτσι απλά δίχως προορισμό, η εξερεύνηση της Casco Viejo μοιάζει μ’ έναν περίπατο μέσα στον χρόνο. Σχεδόν παντού -στα μνημεία, στις εκκλησίες, στις πλατείες και στα μουσεία- βρίσκεται αποτυπωμένη η ιστορική πορεία της βασκικής πολιτείας ανά τους αιώνες.

Ολοι οι Bilbainos τη συνιστούν, ενώ την αναφέρουν ανελλιπώς άπαντες οι τουριστικοί οδηγοί. Ο λόγος για την περίκλειστη πλατεία Plaza Nueva. Γεμάτη παραδοσιακά εστιατόρια, υπαίθρια καφέ και tapas-bars, η πολυσύχναστη Plaza Nueva είναι από τα αγαπημένα στέκια των ντόπιων, όπου απολαμβάνουν μαζί με την παρέα τους γευστικά pintxos (η βασκική έκδοση των tapas), με τη συνοδεία ενός ποτηριού Txakoli (λευκό τοπικό κρασί).

Θρησκευτικά ορόσημα

Τρία είναι τα θρησκευτικά ορόσημα της Casco Viejo και κατ’ επέκταση ολόκληρης της πόλης του Μπιλμπάο. Ο γοτθικός καθεδρικός ναός Santiago, κρυμμένος μέσα σ’ έναν λαβύρινθο από στενούς δρομίσκους, βρίσκεται στο κέντρο περίπου της παλαιάς πόλης. Είναι ο παλιότερος ναός της πόλης, διαθέτει περίτεχνο εσωτερικό διάκοσμο, ενώ ο νεογοτθικός πύργος του αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη.

Στα σύνορα της Casco Viejo με την περιοχή Paseo del Arenal ορθώνεται η εκκλησία San Nicolas de Bari (1756), γνωστή για την εντυπωσιακή μπαρόκ πρόσοψή της. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, οι ντόπιοι ναυτικοί συνήθιζαν να συναντιούνται στο συγκεκριμένο σημείο της πόλης, πριν αναχωρήσουν για το θαλασσινό ταξίδι τους. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο ναός που ανεγέρθηκε σε μεταγενέστερους χρόνους αφιερώθηκε στον Αγιο Νικόλαο, τον προστάτη των ναυτικών. Μην ξεχάσετε να περάσετε και από την εκκλησία Basilica de Begona (1620). Εδώ, οι Bilbainos καταθέτουν την πίστη τους στο μικρό άγαλμα της Παναγίας (Nuestra Senora de Begona), την οποία χαϊδευτικά αποκαλούν και «Amatxu» (που στα βασκικά μεταφράζεται ως «Μικρή Μητέρα»).

Αλλα σημεία ενδιαφέροντος που αξίζει ν’ αναζητήσετε μέσα στα πυκνοδομημένα όρια της Casco Viejo είναι το Museo Arqueologico, Etnografico e Historico Vasco (μουσείο με εκθέματα από την Ιστορία και τον πολιτισμό των Βάσκων), η γέφυρα Puente de la Merced, ο ναός San Antonio Abad, η κλειστή αγορά Mercado de la Ribera (από τις μεγαλύτερες κλειστές αγορές της Ευρώπης) και το μπαρόκ κτίριο του Χρηματιστηρίου (γνωστό ως Palacio de John). 

Αν το περπάτημα δεν σας τρομάζει, μπορείτε να αποπειραθείτε να ανεβείτε τα 311 (!) σκαλοπάτια της απότομης κλίμακας Calzadas de Mallona, από την κορυφή της οποίας θα έχετε μια πανοραμική θέαση της πανέμορφης και εντυπωσιακής Casco Viejo.Και φυσικά, μην αποχαιρετήσετε την παλαιά πόλη, αν δεν έχετε προηγουμένως περπατήσει στους επτά πιο ιστορικούς δρόμους που τη διασχίζουν: Calle Somera, Calle Artecalle, Calle Tenderia, Calle Belosticalle, Calle Carniceria Vieja, Calle Barrencalle, Calle Barrencalle Barrena.

Το μουσείο-σύμβολο της πόλης

Το πρώτο πράγμα που θα ακούσετε να σας ρωτάνε οι κάτοικοι του Μπιλμπάο είναι αν πήγατε στο Guggenheim, το μουσείο-στολίδι της πόλης τους. Μην τους απογοητεύσετε και βάλτε οπωσδήποτε στα πλάνα σας μια επίσκεψη στο σύμβολο της αναγέννησης του Μπιλμπάο.

Με αφετηρία την περιοχή Paseo del Arenal, ξεκινήστε τον ποδαρόδρομο με προορισμό το Guggenheim, περπατώντας δίπλα στις όχθες του Nervion. Καθ’ οδόν θα τραβήξετε μερικές από τις πιο όμορφες και αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες της πόλης, με φόντο τα γαλανά νερά του ποταμού, ο οποίος «περνάει» κυριολεκτικά μέσα από τη ζωή της πόλης. Στην περιοχή Paseo del Arenal την εξερευνητική ματιά σας θα τραβήξει η αρχιτεκτονική ομορφιά του θεάτρου Teatro Arriaga και του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού Estacion de Santander.

Μετά από λίγα λεπτά χαλαρού ποδαρόδρομου φτάνετε μπροστά στο επιβλητικό δημαρχείο Ayuntamiento de Bilbao, ένα εξαίρετο έργο του αρχιτέκτονα Joaquin Rucoba, κτισμένο στη θέση ενός πρώην μοναστηριού αυγουστινιανών μοναχών. Από το σημείο του δημαρχείου, η λευκή πεζογέφυρα Zubizuri απέχει ελάχιστα. Πρόκειται για ένα ακόμα έργο του Ισπανού αρχιτέκτονα Santiago Calatrava, ο οποίος έχει γεμίσει όλη την Ισπανία με γέφυρες παρόμοιας τεχνοτροπίας - το στέγαστρο του Ολυμπιακού Σταδίου της Αθήνας είναι, επίσης, δικό του έργο?

Συνεχίστε τη βόλτα σας δίπλα στις όχθες του ποταμού. Το Guggenheim, που αποτελεί συχνά και λόγο για το ίδιο το ταξίδι στην πόλη του Μπιλμπάο, βρίσκεται πλέον κοντά. Είναι αλήθεια ότι δεν είναι λίγοι εκείνοι που έρχονται στο Μπιλμπάο, μόνο και μόνο για να θαυμάσουν το παγκοσμίως διάσημο μουσείο.

Τολμηρό οικοδόμημα

Κατασκευασμένο από πέτρα, γυαλί και τιτάνιο, το τολμηρό οικοδόμημα καλύπτει μια έκταση 24.000 τ.μ. και η εκκεντρική του εμφάνιση αποπνέει εκπληκτική δύναμη. Το Guggenheim στεγάζει έργα μοντέρνας τέχνης του ιδρύματος Solomon R. Guggenheim, ενώ παράλληλα φιλοξενεί και διάφορες προσωρινές εκθέσεις. Στον προαύλιο χώρο του μουσείου τις εντυπώσεις κλέβουν τα γλυπτά Maman (μια τεράστια μεταλλική αράχνη, έργο της Louise Bourgeois) και Puppy (ένα συμπαθέστατο ογκώδες σκυλάκι διακοσμημένο με λουλούδια, έργο του Jeff Koons).

Σε περίπτωση που έχετε μαζί σας παιδιά (τα οποία ίσως έχουν κουραστεί από την πεζοπορία ή έχουν βαρεθεί από τις πολιτιστικές σας ανησυχίες), δίπλα ακριβώς στο Guggenheim λειτουργεί μια μεγάλη υπαίθρια παιδική χαρά, όπου μπορούν να ξεκουραστούν και να αναζωογονηθούν. Η παρόχθια διαδρομή κατά μήκος του ποταμού μπορεί να συνεχιστεί και μετά το ύψος του Guggenheim. Σε μικρή απόσταση από το μουσείο παρεμβάλλεται η μοντέρνα πεζογέφυρα Pedro Arrupe, που οδηγεί στην απέναντι όχθη, στη συνοικία Deusto. Αν διασχίσετε την πεζογέφυρα, θα βρεθείτε μπροστά στο επιβλητικό κτίριο του πανεπιστημίου Universidad de Deusto, που ιδρύθηκε το 1886 από τους Ιησουίτες.

Αντέχετε να συνεχίσετε για λίγο ακόμα το περπάτημα; Σύντομα θα συναντήσετε -με τη σειρά- το Μουσείο Καλών Τεχνών, το άλσος Parque de Dona Casilda Iturrizar και στη συνέχεια το συνεδριακό συγκρότημα Palacio Euskalduna de Congresos y de la Musica. Δίπλα ακριβώς στο συγκρότημα -κάτω από τη γέφυρα Euskalduna- βρίσκεται το Ναυτικό Μουσείο της πόλης.

Το κέντρο του σύγχρονου Μπιλμπάο

Εξίσου ενδιαφέρουσα εμφανίζεται η νέα συνοικία του Μπιλμπάο. Επίκεντρό της θεωρείται η πλατεία Plaza Moyua, ενώ η κεντρική λεωφόρος Gran Via de don Diego Lopez de Haro κρατά τα σκήπτρα του εμπορικότερου και πιο σικάτου δρόμου της πόλης, με καταστήματα διάσημων οίκων μόδας και πολλές ακριβές βιτρίνες.

Εντυπωσιακή γέφυρα

Κοντά στο σημείο που εκβάλλει ο ποταμός Nervion στον ωκεανό, βρίσκεται η γερανογέφυρα Puente Vizcaya. Κατασκευάστηκε το 1893 από τον αρχιτέκτονα Alberto de Palacio και αποτελεί μνημείο βιομηχανικής αρχαιολογίας που ακόμα λειτουργεί. Η γέφυρα έχει μήκος 160 μ. και διαθέτει ένα βαγόνι-γόνδολα για τη μεταφορά οχημάτων και επιβατών. Είναι η πρώτη γέφυρα του είδους της, όπως αναφέρει το Έθνος, που κτίστηκε στον κόσμο και συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της