Αυτά είναι τα πιο κεφάτα καρναβάλια - Ήθη και έθιμα σε όλη την Ελλάδα

Δείτε πού γιορτάζονται με κουδούνια, μουντζουρώματα και παραδοσιακά καρναβάλια, μα πάνω απ' όλα κέφι και ξεφάντωμα μέχρι πρωίας.

Νέδουσα: Πανάρχαια σύναξη για καλή σοδειά

Από τα κατεξοχήν αγροτικά δρώμενα ευετηρίας. Ανήμερα την Καθαρά Δευτέρα οι κάτοικοι ξυπνούν από τα νταούλια. Ο «θίασος», με μουτζουρωμένα πρόσωπα (εξ΄ού και η Μουτζουροδευτέρα όπως αποκαλείται το έθιμο) ξεκινά τον «Αγερμό», την βόλτα δηλαδή σε όλα τα σπίτια του χωριού, μοιράζοντας ευχές και συλλέγοντας φαγώσιμα τα οποία θα απολαύσουν όλοι μαζί στην πλατεία, στο κοινό τους τραπέζι. Οι «τράγοι», μεταμφιεσμένων με προσωπεία και κουδούνια, που χαλούν τον κόσμο με τον σαματά τους, ακολουθεί η «Αροτρίαση», ο «Γάμος», και το τελετουργικό με τον «Θάνατο και την Ανάσταση» που γιορτάζεται με ολονύχτιο γλέντι. 

Γαλαξίδι: Χρώματα κι αλευρομουντζουρώματα

Οι αποκριάτικες εκδηλώσεις στο Γαλαξίδι κορυφώνονται προς την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς (Τυρινή). Ηδη από την Παρασκευή οι χοροί σε βάζουν στο διονυσιακό κλίμα, ενώ την Κυριακή γίνεται και η μεγάλη παρέλαση των αρμάτων, με χορούς και φωτιές που θα κρατήσουν μέχρι τις πρωινές ώρες.

Το αποκορύφωμα του πανηγυριού, ωστόσο, είναι τα «Αλευρομουντζουρώματα» της Καθαράς Δευτέρας. Οι πανηγυριώτες ετοιμάζονται από το πρωί με τα απαραίτητα: καραμούζες, στολές που φορούν πάνω από τα κανονικά τους ρούχα (για ευνόητους λόγους), φούμο στο πρόσωπο και κυρίως πολλές, πολλές σακούλες με αλεύρια και χρώματα! Και εκεί γύρω στο μεσημέρι ξεκινάει το πανηγύρι: παλιά, ξεχαρβαλωμένα αυτοκίνητα, τα «άρματα» κατεβαίνουν από την γέφυρα της Εθνικής Οδού, και παρέα με εκατοντάδες μασκαράδες ξεκινούν για το κέντρο της πόλης, μέσα σε ένα απερίγραπτο πανζουρλισμό από μουσικές, χορούς, ξεφωνητά και βέβαια μουτζουρώματα!

Αλεύρι (χρωματιστό ή μη) εκτοξεύεται από παντού και προς όλες τις κατευθύνσεις, με τις χούφτες, με τις σακούλες, με κουβάδες ολόκληρους! Η ξέφρενη μανία του πανηγυριού, τερματίζεται με το κάψιμο του βασιλιά Καρνάβαλου. Η παράδοση λέει πως τα γαλαξιδιώτικα αλευρομουντζουρώματα έλκουν την καταγωγή τους από τα χρόνια του Βυζαντίου, μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει πως οι ντόπιοι έμποροι είδαν κάποτε και λάτρεψαν ένα αντίστοιχο έθιμο στη Σικελία της Ιταλίας.

Αμφισσα: Το καλοσυνάτο στοιχειό της Χάρμαινας

Μια μεγάλη παρέλαση αρμάτων και κυνήγι κρυμμένου θησαυρού σε περιμένει στην πρωτεύουσα της Φωκίδας. Ομως αυτό που ξεχωρίζει είναι το περίφημο «Στοιχειό της Χάρμαινας», μια νυχτερινή τελετή σε έντονα μυστηριακή ατμόσφαιρα που έχει την καταγωγή της σε μια παλιά ιστορία που διασώζει η λαϊκή δοξασία: Κάποτε ζούσε στην Αμφισσα ένας νέος, ο Κωνσταντής, και η δουλειά του ήταν ταμπάκης, το βυρσοδεψείο του δε, βρισκόταν στη συνοικία της Χάρμαινας.

Ο Κωνσταντής αγαπούσε μια κοπέλα, τη Λενιώ, κι οι δυο νέοι αντάλλασσαν όρκους αιώνιας πίστης και αγάπης. Αλλιώς όμως τα 'φερε η μοίρα, και ένα βράδυ που η Λενιώ είχε πάει να γεμίσει νερό από την πηγή της Χάρμαινας, άνοιξαν οι ουρανοί, ξέσπασε μια τρομερή καταιγίδα και ένας κεραυνός χτύπησε και σκότωσε τη νεαρή κοπέλα. Ο Κωνσταντής έμαθε τον χαμό της αγαπημένης του και την επόμενη μέρα τον βρήκαν νεκρό στο Κάστρο της Ωριάς. Από τότε, λένε πως ο νέος έγινε στοιχειό και τα βράδια τριγυρνούσε μοιρολογώντας στην πηγή της Χάρμαινας, ένα στοιχειό πανύψηλο με τρομερή, άγρια όψη και μακριά χέρια, όμως καλοσυνάτο και άκακο, που κοίταζε να προστατεύει όποιους τύχαινε να περάσουν από εκεί, και κυρίως τους ταμπάκηδες.

Σήμερα οι Αμφισσιώτες που αναπαριστούν το στοιχειό της Χάρμαινας ντύνονται με μακριές, μαύρες φορεσιές και το βράδυ του Σαββάτου πριν από την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς τριγυρνούν στους δρόμους της πόλης, κρατώντας αναμμένα δαδιά και σέρνοντας πίσω τους αλυσίδες.

Σκύρος: Ο Γέρος, η κοπέλα και ο Φράγκος

Οι Κουδουνάτοι είναι και εδώ το σήμα-κατατεθέν της Αποκριάς, με τρεις συγκεκριμένες μορφές να ξεχωρίζουν και να δίνουν τον δικό τους τόνο στις εκδηλώσεις, που διαρκούν μάλιστα καθ' όλη την περίοδο του Τριωδίου: είναι ο Γέρος, η Κορέλα και ο Φράγκος.Κεφαλή αυτής της τριάδας είναι ο Γέρος, με τη μάσκα του από κατσικίσια προβιά, το παραδοσιακό του κοντοβράκι και βέβαια τα αμέτρητα τσοπάνικα κουδούνια που κρέμονται από την κάπα του και σηκώνουν τον κόσμο στο πόδι από τον σαματά τους.

Οι παλιότεροι θυμούνται πως στα χρόνια τους η στολή του Γέρου ήταν πολύ ακριβή, κάποιοι λίγοι μάλιστα που ήθελαν τις Απόκριες να ντυθούν Γέροι αναγκάζονταν να δανειστούν τις στολές από τα αφεντικά τους, που τους κρατούσαν κάποια μεροκάματα ως πληρωμή.

Η μορφή της Κορέλας είναι η γυναικεία παρουσία στους κουδουνάτους: είναι ένας άντρας ντυμένος γυναίκα, με καλυμμένο πρόσωπο, που φροντίζει να κάνει αέρα με το μαντίλι της στον Γέρο και να παινεύει με το τραγούδι της τις χάρες του. Η τρίτη μορφή είναι ο Φράγκος, αυτός που συνοδεύει το ζευγάρι. Φοράει κι εκείνος παραδοσιακά ρούχα (χωρίς κουδούνια βέβαια), με τη διαφορά πως αντί για βράκα φοράει παντελόνι, ένα σκωπτικό πείραγμα των Σκυριωτών προς τους συντοπίτες τους που «φράγκεψαν».

Το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς ξεχωρίζουν δύο ακόμη τοπικά έθιμα, η Φάρμα και η Τράτα, δύο σατιρικά δρώμενα στη διάρκεια των οποίων οι ντόπιοι (ντυμένοι πια με σύγχρονες αποκριάτικες στολές) καυτηριάζουν με χιούμορ τα κακώς κείμενα της εποχής.

Λέσβος: Οι Κουδουνάτοι του Μεσοτόπου

Το πιο εμβληματικό κομμάτι της μεσοτοπίτικης Αποκριάς είναι οι «Κουδουνάτοι» ή «Κ'δουνάκ(ι)», όπως θα τους ακούσεις στη ζωντανή ντοπιολαλιά. Την τελευταία Κυριακή λοιπόν, Μεσοτοπίτες κάθε ηλικίας μουντζουρώνουν το πρόσωπό τους με φούμο, φορούν στο κεφάλι πολύχρωμα μαντίλια και φτερωτές νεροκολοκύθες (γαλιές), και εξοπλίζονται με τις «κουτσκούδες», μακριά φαλλόμορφα ξύλα που συμβολίζουν τη γονιμότητα της ανοιξιάτικης φύσης. Κυρίως όμως φορούν πάνω τους κουδούνια, όσα περισσότερα μπορεί να σηκώσει ο καθένας, και κάνοντας απίστευτο σαματά γυρίζουν στα καλντερίμια του χωριού ξεσηκώνοντας τον κόσμο με τα καμώματά τους. 

Αν οι κουδουνάτοι είναι η σαματατζίδικη, διονυσιακή πλευρά της Αποκριάς στον Μεσότοπο, οι «'βζών(ι)» (εύζωνες) είναι η πιο συγκρατημένη. Είναι οι τσολιάδες που τραγουδούν ερωτικά δίστιχα, συνήθως με τη συνοδεία στην παρέα τους και μιας «δεσποινίδας», ενός άντρα δηλαδή που παριστάνει τη γυναίκα. Ενα από τα πιο αγαπημένα τραγούδια των ευζώνων είναι το «ντούρου-ντούρου», αυτό όμως που θα θυμάται σίγουρα ο κάθε επισκέπτης είναι ο «Αράπικος», ένας τολμηρός χορός με άσεμνο περιεχόμενο.

Κομβικό σημείο της σύγχρονης Αποκριάς στο χωριό αποτελούν και οι ριμαδόροι, που απαγγέλλουν σατιρικά δίστιχα με θέματα από την τοπική και την πανελλήνια επικαιρότητα, πάντοτε σε ντοπιολαλιά, προκαλώντας αβίαστα το γέλιο των πανηγυριωτών. Τέλος, στον Μεσότοπο τέτοιες μέρες, θα γευτείς και την τοπική κολοκυθόπιτα, το παραδοσιακό γλυκό που θα βρεις σχεδόν σε κάθε σπίτι. Οι αποκριάτικες εκδηλώσεις στο χωριό διοργανώνονται σήμερα από την Αναπτυξιακή Εταιρεία Μεσοτόπου και την τοπική αυτοδιοίκηση.

Κρήτη: Οι Αρκουδιάρηδες της Γέργερης

Σε πολλά χωριά του ορεινού Ρούβα τηρούνται σπάνια παλιά έθιμα, όπως στο χωριό της Σίβα όπου μέχρι πριν κάποια χρόνια οι ντόπιοι φορούσαν την «σιβιανή μάσκα» (προσωπείο από τις ρίζες του φυτού αθάνατος) και έκαναν βόλτες στα στενά του χωριού. Το έθιμο εξακολουθεί και σήμερα, έστω και σε πιο περιορισμένη κλίμακα.

Στη Γέργερη την Καθαρά Δευτέρα οι πολιτιστικοί σύλλογοι της περιοχής συνδιοργανώνουν το υπαίθριο γλέντι τους και αποχαιρετούν την Αποκριά αναβιώνοντας τοπικές παραδόσεις όπως ο «αρκουδίστικος χορός»: οι πανηγυριώτες φορούν προβιές αιγοπροβάτων, κρεμούν στη μέση τους κουδούνια και αφού δένονται μεταξύ τους με σχοινιά αρχίζουν τον αρκουδίστικο χορό τους. Βαθιά συμβολικό είναι και το δρώμενο του οργώματος και της σποράς. Δύο μεταμφιεσμένοι αναλαμβάνουν τον ρόλο των βοδιών, ζεύονται στο αλέτρι και αρχίζουν να οργώνουν και να σπέρνουν την πλατεία. Τον ίδιο περίπου συμβολισμό της γονιμότητας της φύσης έχει και το έθιμο του Γάμου, με την αναπαράσταση-παρωδία ενός γάμου από μεταμφιεσμένους.

Μια από τις πιο παλιές αποκριάτικες μεταμφιέσεις είναι η Καμήλα (από την Νύβριτο), πάλι με δύο άτομα που φορούν την στολή της καμήλας και ο κάθε ένας παριστάνει από μια καμπούρα του ζώου. Τέλος, μια από τις πιο αστείες στιγμές του γλεντιού στην Γέργερη είναι με το έθιμο της Κηδείας της Αποκριάς: ένας από τους παρευρισκόμενους παριστάνει τον πεθαμένο και οι υπόλοιποι προσπαθούν να τον κάνουν να γελάσει, σκαρώνοντας σκωπτικά μοιρολόγια. Περιττό να σημειώσουμε πως πρέπει να έχει κανείς μεγάλη αυτοσυγκράτηση για να μην παρασυρθεί από την απίστευτη ευρηματικότητα των γλεντιστών!

Αμοργός: Ο Καπετάνιος της Λαγκάδας

Ενα από τα πιο ασυνήθιστα (για τους μη «πελαγίσιους») έθιμα της Αποκριάς είναι ο Καπετάνιος, που αναβιώνει κάθε Κυριακή της Τυρινής στην Λαγκάδα της Αμοργού. Το έθιμο ξεκινά να εκτυλίσσεται μετά την κυριακάτικη λειτουργία και λίγο πριν το μεσημέρι. Νέοι Γιαλίτες φορούν τις παραδοσιακές τους ενδυμασίες, με κορδέλες σε διάφορα χρώματα και ξεκινούν τον χορό έξω από την εκκλησία της Παναγιάς της Επανοχωριανής. Κάποια στιγμή, κάποιος από τους πανηγυριώτες, συνήθως ένας από τους γεροντότερους, πετά στον αέρα ένα γιλέκο· όποιος προφτάσει να το πιάσει πρώτος, θα είναι κι αυτός που θα πάρει το χρίσμα του «Καπετάνιου».

Αφού ετοιμαστεί για τον ρόλο του, με την βοήθεια των συγχωριανών του, θα ξεκινήσει έφιππος προς το χωριό της Λαγκάδας. Μπροστά του βαδίζει ο «μπαϊρακτάρης», ντυμένος κι εκείνος ανάλογα, κρατώντας ένα κοντάρι όπου στην κορυφή του είναι καρφωμένα ένα καρβέλι ψωμί, ένα κεφάλι τυρί και ένα κομμάτι μπακαλιάρο. Μέχρι να φτάσει στο χωριό, η πομπή που τον συνοδεύει δεν σταματά να τραγουδά αποκριάτικους σκοπούς, ωστόσο η κορύφωση του εθίμου έρχεται όταν ο Καπετάνιος φτάνει πια στη Λαγκάδα.

Στην εμπασιά τον περιμένουν στολισμένες οι κοπέλες του χωριού. Ο Καπετάνιος θα σταθεί για λίγο, θα αφιερώσει στις κοπέλες τις αυτοσχέδιες μαντινάδες του, κι έπειτα θα φτάσει στην πλατεία του χωριού. Εκεί θα κάνει «τον καλπασμό του» τρεις φορές κι έπειτα θα ξεπεζέψει, θα πλησιάσει τις κοπέλες και θα πρέπει να αποφασίσει σε ποια απ' όλες θα δώσει το μαντήλι του, ποια θα γίνει δηλαδή «Καπετάνισσα». Στα παλιότερα χρόνια μάλιστα, αυτός ήταν ένας εύσχημος τρόπος για τον νέο να αποκαλύψει δημόσια την προτίμησή του προς κάποια κοπέλα του χωριού.

Αφού χαρίσει το μαντήλι του στην Καπετάνισσα, ο Καπετάνιος δίνει το σύνθημα για το γλέντι που θα κρατήσει μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, με πολύ τηγανητό ψάρι, πλούσιο κρασί και μελωδίες με την παραδοσιακή ζυγιά από βιολί και λαούτο.

Νάουσα: Οι Μπούλες- επαναστάτες

Το έθιμο της Μπούλας εκτυλίσσεται στην πόλη την Κυριακής της Αποκριάς και ολοκληρώνεται μία εβδομάδα αργότερα, την Καθαρά Δευτέρα. Η Μπούλα ετοιμάζεται νωρίς την Κυριακή: φοράει την φουστανέλα της, το γιλέκο με τα κρεμασμένα πάνω του ασημικά, βάζει τον «πρόσωπο», την ειδική μάσκα της, παίρνει και την λεγόμενη «πάλα» της, το ξύλινο γιαταγάνι της δηλαδή, και περιμένει έως ότου φτάσει στο σπίτι της το μπουλούκι με τα όργανα.

Μόλις ακουστεί το νταούλι να πλησιάζει, βγαίνει στο παράθυρό της κουνώντας καμαρωτή το στήθος της για να κουδουνίζουν τα ασημικά της κι έπειτα χαιρετάει με χειραψία όσους ήρθαν να την πάρουν. Οχι όμως με συνηθισμένη χειραψία: κρατά ακίνητο το χέρι και χοροπηδάει επιτόπου!

Η πομπή έπειτα, με την Μπούλα, την νύφη-Μπούλα (επίσης άνδρας) και όλους τους πανηγυριώτες κατευθύνονται προς το Δημαρχείο, για να πάρουν την άδεια του Δημάρχου ώστε να ξεκινήσει το γλέντι. Επί τουρκοκρατίας την σχετική άδεια έδινε ο τοπικός μπέης, κάπως διστακτικά είναι αλήθεια, καθώς φοβόταν την παρουσία επαναστατών ανάμεσα στους μεταμφιεσμένους – και δεν είχε άδικο! Το γλέντι συνεχίζεται και την επόμενη μέρα, χωρίς τις μάσκες πια, όπως επίσης και την Κυριακή της Τυρινής, την Καθαρά Δευτέρα και την Κυριακή της Ορθοδοξίας. 

Ξάνθη: Ατελείωτο ξεφάντωμα

Από την έναρξη του Τριωδίου μέχρι και την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, δεκάδες παράλληλες εκδηλώσεις (συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κ.ά.) πλαισιώνουν το διάσημο Ξανθιώτικο Καρναβάλι προσφέροντας ένα γλέντι μακράς διαρκείας.

Ξεχωριστή στιγμή είναι η της Βραδινή Παρέλαση την παραμονή της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς, ενώ οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την επόμενη ημέρα με την μεγάλη παρέλαση των αρμάτων, που καταλήγει το βράδυ πια στον ποταμό Κόσυνθου, όπου και καίγεται ο βασιλιάς Καρνάβαλος.

Ενα από τα πιο παραδοσιακά έθιμα που θα δεις αυτές τις μέρες στην Ξάνθη είναι «το κάψιμο του Τζάρου», στην συνοικία Σαμακώβ. Ο Τζάρος είναι ένα ανθρώπινο ομοίωμα που τοποθετείται πάνω σε ένα σωρό από πουρνάρια σε διάφορα σημεία της πόλης. Την Κυριακή της Τυρινής ο Τζάρος καίγεται συνοδεία μουσικής -η παράδοση λέει για να μην υπάρχουν ψύλλοι το καλοκαίρι- κι όταν πια έχει καεί εντελώς είναι η ώρα για τα πυροτεχνήματα.