Πήγα στο νέο Μουσείο Μαστίχας Χίου & μεταφέρω: Τα δάκρυα χαράς του μοναδικού στον κόσμο προϊόντος έχουν πια το αρχοντόσπιτο τους

Πρόκειται για ένα εκπληκτικό κτίσμα,  εντυπωσιακό και εναρμονισμένο με το φυσικό  περιβάλλον του νησιού . 

Ενα τεράστιο  αρχιτεκτόνημα με  χρώματα, υλικά, όγκους, αίθουσες, εξωτερικούς χώρους & περίβολο που δένουν μεταξύ τους.

Τα κτίριο, που αναπτύσσεται σε έκταση 3.270 τ.μ., είναι χτισμένο σε 12 στρέμματα από τα οποία τα 5 είναι μαστιχώνας.

Τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ξεναγεί η νέα διευθύντρια των Μουσείων ΠΙΟΠ Αλεξάνδρα Ράπτη

Απο μακριά όχι μόνο δεν σε ενοχλεί αντίθετα το "χωνεύει" η φιλόξενη γη της Χίου , ενός νησιού με αρχοντιά , ιστορία με πολλά δάκρυα όχι μόνο χαράς σαν αυτά που βγάζουν τα μαστιχόδεντρα αλλά και πόνου αφού αγναντεύει την Σμύρνη . 

Με πολύ μόχθο , με πάθος , με αστείρευτη ενέργεια μία γυναίκα που θα μπορούσε να επαναπαυθεί  στις δημιουργίες των υπόλοιπων 7 Μουσείων του ΠΙΟΠ , των οποίων είχε την έμπνευση,  δεν το βάζει κάτω. Η Σοφία Στάικου είχε όραμα και για το μοναδικό στον κόσμο προϊόν της μαστίχας Χίου . 

Δεν είναι τυχαίο ότι στην ομιλία της των εγκαινίων τόνισε:" Εχουμε ένα καινούργιο παιδί μετά τις ωδίνες του τοκετού και χαιρόμαστε "  .... 

Υποδοχή στη Χίο με το γλυπτό στο λιμάνι της και στο βάθος το πλοίο που περιπολεί την κίνηση στα στενά με Τουρκία .. 

Στον δρόμο από την πόλη της Χίου προς το Πυργί, περνώντας μέσα από το τοπίο των Μαστιχοχωρίων, «γεννήθηκε» το νέο Μουσείο Μαστίχας Χίου, που εγκαινιάστηκε το περασμένο Σάββατο.

Το Μουσείο προστέθηκε στο δίκτυο των θεματικών Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ).

Εναρμονισμένο με το περιβάλλον και με την παράδοση του τόπου, το Μουσείο συστήνει στους επισκέπτες την ιστορία της μαστίχας, αλλά και των ανθρώπων που έδεσαν απόλυτα τη ζωή τους με τη ρητίνη . Γιατί όμως η ρητίνη  «δακρύζει» μόνο εδώ; 

Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό εξηγούνται στο Μουσείο, όπως και όλα όσα αφορούν την πολύτιμη ρητίνη: Οι Χιώτες μαστιχοκαλλιεργητές από την αρχαιότητα διάλεγαν και καλλιεργούσαν μόνο τους καλύτερους σχίνους, δημιουργώντας ένα νέο είδος σχίνου, ιδιαίτερα παραγωγικού σε μαστίχα, της ποικιλίας pistacia lentiscus Chia. 

Η πρόεδρος του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Πειραιώς (ΠΙΟΠ), Σοφία Στάικου (photo: Κική Τριανταφύλλη)

Παράλληλα, φρόντιζαν να αξιοποιήσουν το ιδιαίτερο κλίμα της περιοχής (η νότια Χίος έχει ήπιους χειμώνες και ζεστά, ξηρά καλοκαίρια, που επιτρέπει στη μαστίχα να στεγνώσει). 

Κυρίως, όμως, κατάφεραν να ορίσουν ως σημαντικό αυτό το προϊόν και να το διαχειριστούν εμπορικά, γεγονός που αντικατοπτρίζεται στο αμείωτο ενδιαφέρον για τη μαστίχα από την αρχαιότητα ως σήμερα, με χρήσεις που συνεχώς ανανεώνονται.

Η πρώτη ενότητα της μόνιμης έκθεση δίνει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τη μαστίχα, τον σχίνο και την καλλιέργειά του. Η βιωματική εμπειρία έχει ιδιαίτερη θέση στους χώρους της, καθώς τραγούδια της μαστίχας, τα σχινιάτικα, «καλωσορίζουν» τον επισκέπτη, προσκαλώντας τον να κάνει το ταξίδι που έχει ετοιμάσει. 

Μακέτα μαστιχοχωρίτικου οικισμού με γενοβέζικη οχύρωση (photo:Κική Τριανταφύλλη)

Το ίδιο συμβαίνει και με τα στιχάκια που μπορεί κανείς να διαβάσει σε πλαίσια που περιστοιχίζουν την εισαγωγή της έκθεσης και τα οποία προσδιορίζουν, εκτός από εργασίες, και το ίδιο το δέντρο: «Είμαι δεντρίν ακούραστον και πάντα δακρυσμένον», αυτοσυστήνεται σε ένα από αυτά για να δώσει τη σκυτάλη στο προϊόν του, καθώς δοχεία με μαστίχα βρίσκονται εκεί για να αγγιχτούν. Την ίδια στιγμή, το μοναδικό της άρωμα κατακλύζει παντού τον χώρο.

Η συνέχεια είναι αφιερωμένη στις εργασίες για την παραγωγή της μαστίχας. Χωρίς να αποτελούν την αποκλειστική καλλιέργεια για τους κατοίκους της περιοχής, οι εργασίες της μαστιχοκαλλιέργειας, ιδιαίτερα κοπιώδεις, λαμβάνουν χώρα σε όλη τη διάρκεια του έτους. 

Ολόλευκο το "χώμα " για να δεχθεί και να κρατήσει καθαρά τα δάκρυα απο την μαστίχα

Η προετοιμασία του χειμώνα, δίνει τη θέση της στη καθεαυτή καλλιέργεια, δηλαδή στο «κέντημα» και στη συλλογή της μαστίχας, η οποία γίνεται από τον Ιούλιο ως τον Σεπτέμβριο. 

Ειδικά εργαλεία, τα κεντητήρια, κάνουν το ρίνιασμα, το πρώτο «ξύπνημα» του δέντρου με τυχαίες χαρακιές στον φλοιό του, ενώ μετά από κάποιες εβδομάδες ξεκινά το συστηματικό «κέντημα». Η παραγωγή της μαστίχας είναι η αντίδραση του δέντρου για να επουλώσει αυτές τις πληγές.

Το φθινόπωρο, μετά τη συγκέντρωση της μαστίχας στα χωριά και την «ξεκούρασή» της ώστε να σταθεροποιηθεί με την ψύχρα της εποχής, ξεκινά το επόμενο στάδιο της επεξεργασίας, δηλαδή το κοσκίνισμα, το πλύσιμο και το καθάρισμα.

Οι γυναίκες παίζουν σημαντικό ρόλο σε όλα τα στάδια, φυσικά και στον καθαρισμό, όπως δηλώνουν σχετικές μεγεθυμένες φωτογραφίες της έκθεσης. Ιδιαίτερη είναι και η μορφή της γυναικείας συλλογικότητας που αναπτύχθηκε στους οικισμούς της μαστίχας. 

Η ξενάγηση στον εξωτερικό χώρο του ωραιότερου ίσως Μουσείου του ΠΙΟΠ 

Πρόκειται για τις εσμειχτές, δανεικές ή συντρόφισσες, τις γυναικείες παρέες που ξεκινούσαν από τα παιδικά χρόνια και διαρκούσαν μια ζωή.

Μέσα από την εγγραφή της μαστιχοκαλλιέργειας στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας το 2014 από την UNESCO, αναγνωρίστηκε ότι τα Μαστιχοχώρια και οι κάτοικοί τους συνιστούν ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο πολιτισμικό γεγονός. 

Γι' αυτό η διαχρονία και η αειφορία της μαστίχας παίζουν σημαντικό ρόλο στο σκεπτικό της έκθεσης, καθώς τα πάντα (εργασία, συνήθειες, παράδοση) αποκτούν συμβολική αξία, αλλά και θέση στον χώρο της, όπως τα ταπεινά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν, καθώς και οι νεότερες παραλλαγές τους.

Η μαστίχα άφησε το ίχνος της και στην πολιτιστική κληρονομιά του νησιού, όπως διαφαίνεται στη δεύτερη ενότητα της μόνιμης έκθεσης. «Αρωγός» της το πλούσιο εποπτικό υλικό και οι νέες πολυμεσικές εφαρμογές, που αναδεικνύουν τη διαμόρφωση του πολιτιστικού τοπίου της μαστίχας στον χώρο και στον χρόνο. 

Η μαστίχα «επιβάλλεται» στην περιοχή, γεγονός που διαφαίνεται σε πολλές ιστορικές στιγμές. 

Το πρώτο υλικό τεκμήριο για την καλλιέργεια και τη διαχείρισή της ξεκινά από τα βυζαντινά χρόνια, όταν η Νέα Μονή της Χίου (Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO), που ιδρύθηκε με χρυσόβουλο το 1042, κληρονόμησε φυτείες σχίνου.

Ετοιμος για να συλλέξει  με αγάπη και προσοχή  τα περίφημα δάκρυα της χαράς και του μόχθου δηλαδή την μαστίχα απο τα μαστιχόδεντρα 

Άλλα σαφή ίχνη της «παρουσίας» της είναι το γεγονός του μονοπωλίου της μαστίχας που είχε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου και αργότερα η Μαόνα, η μετοχική εταιρεία πλοιοκτητών που είχε συσταθεί για να βοηθήσει τη Γένοβα (η οποία κατέλαβε το νησί το 1346) να εκστρατεύσει ναυτικά. Από το 1346 ως και το 1566 η εταιρεία αυτή, που είχε τον απόλυτο έλεγχο στην παραγωγή της μαστίχας, δημιούργησε τις βάσεις για την ίδρυση των οικισμών κι έθεσε το στίγμα της στην αρχιτεκτονική του τόπου (όπως ο οικισμός των Ολύμπων, μακέτα του οποίου βρίσκεται στο μουσείο).

Μετά την οθωμανική κατάκτηση (1566), η μαστίχα συνέβαλε αποφασιστικά στην απονομή προνομίων στους κατοίκους των Μαστιχοχωρίων. Οι «ενδυματολογικές ελευθερίες» των Χιωτών συγκαταλέγονται σε αυτά, όπως το δικαίωμα να φοράνε λευκό σαρίκι σαν τους προνομιούχους Τούρκους πολίτες ή τα κοντά λευκά πτυχωτά φουστάνια των γυναικών στα Μαστιχοχώρια, που πήραν στοιχεία από τη φορεσιά των αρχοντισσών της Χίου, αλλά προσαρμόστηκαν για τις αγροτικές εργασίες.

Η συνεταιριστική εκμετάλλευση, η μεταποίηση της μαστίχας στους νεότερους χρόνους και οι χρήσεις της πρωταγωνιστούν στην τρίτη ενότητα, όπου, εκτός των άλλων, πρωτότυπα παλιά εργοστασιακά μηχανήματα τίθενται σε λειτουργία, προκειμένου να ανακινήσουν ένα σημαντικό γρανάζι της παραγωγικής ιστορίας της Ελλάδας. Η έκθεση συνεχίζεται υπαίθρια στην περιοχή κάτω από το κτίριο του μουσείου, όπου μαστιχόδεντρα «συναντούν» ανθρώπους-γλυπτά, τα οποία σχολιάζουν διακριτικά τη μακραίωνη σχέση του ανθρώπου με τη φύση.

Οι επισκέπτες δεν έχουν παρά να τα ανακαλύψουν και αν είναι τυχεροί (το καλοκαίρι σίγουρα θα είναι) να δουν από κοντά τα πολύτιμα «δάκρυα» που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της περιοχής.

Το Μουσείο Μαστίχας Χίου υλοποιήθηκε από το ΠΙΟΠ, με τη συνεργασία της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου, του υπουργείου Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού και του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, καθώς και του Δήμου Χίου.

Το έργο εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» ΕΠΑΝ ΙΙ στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013 και συγχρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Η πρωτοβουλία της δημιουργίας του Μουσείου Μαστίχας της Χίου συνιστά σημαντική συμβολή και στην εν γένει πολιτιστική μας κληρονομιά αλλά και στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας, τόνισε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, ο οποίος έκανε τα επίσημα εγκαίνια.

Όπως επεσήμανε, σε μια κρίσιμη συγκυρία για τον τόπο και τον λαό, το μουσείο αναδεικνύει μια πραγματικά πρωτοποριακή αρμονική σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στο πλαίσιο εξυπηρέτησης του δημόσιου συμφέροντος.

Γιώργος Κουβαράς, Μάγδα Λιβέρη, Λάμπης Ταγματάρχης, Τίνα Μανδηλαρά, Ειρήνη Νικολοπούλου, Κική Τριανταφύλλη

Ο τόπος τούτες τις κρίσιμες στιγμές έχει ανάγκη από ανθρώπους που έχουν δύναμη και ιδέες. Αυτές (οι ιδέες) είναι πιο δυνατές για να βγούμε από την κρίση που μαστίζει την χώρα, σημείωσε ο κ. Παυλόπουλος.Επιπλέον, αναφέρθηκε στους τρεις άξονες που έχουν συμβάλει ώστε η Χίος να έχει αυτή τη διεθνή προβολή, εστιάζοντας στους αγώνες για την Ελευθερία.

Ο υπουργός αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Βαγγέλης Αποστόλου, επεσήμανε ότι μουσεία όπως της Χίου αποτελούν κιβωτούς διάσωσης κυρίως άυλων αξιών με τεράστια σημασία για τον οικονομικό πολιτισμό. Επεσήμανε ότι η πολιτεία θα σταθεί δίπλα στις προσπάθειες των παραγωγών ώστε η παραγωγή τους να συμβάλει στην ανάπτυξη του νησιού και του τόπου.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος, εξήρε τις πρωτοβουλίες του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) και προσωπικά της προέδρου του Σοφίας Στάικου, επισημαίνοντας ότι τέτοιες πρωτοβουλίες αποτελούν ένα αναγκαίο «παράθυρο», ένα λάκτισμα που μας βοηθάει να κάνουμε κάτι πιο αισιόδοξο.

Από την πλευρά της η πρόεδρος του ΠΙΟΠ Σοφία Στάικου ανέφερε ότι το δίκτυο των 8 μουσείων του Ιδρύματος και σύντομα των 9 (με τα εγκαίνια του νέου μουσείου ΑρχυροΧοΐας του Ομίλου τον Σεπτέμβριο στα Ιωάννινα) υπηρετούν ένα όραμα ενάντια στην απαξίωση των καιρών.

Τα περάσαμε όμορφα όμορφα: Η δημοσιογραφική παρέα που κάλυψε τα εγκαίνια ενός μοναδικού Μουσείου ποζάρει όμως με το Βρετανικό πλοίο που φροντίζει τους μετανάστες στη Χίο (: να μην ξεχνιόμαστε δηλαδή) 

Χαιρετισμό απεύθυναν επίσης ο πρόεδρος της Ένωσης παραγωγών Μαστίχας Γιώργος Τούμπος και ο δήμαρχος της Χίου Μανώλης Βουρνούς.

Στα εγκαίνια του Μουσείου παραβρέθηκαν, ο πρώην πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, βουλευτές και ευρωβουλευτές, ο Επικεφαλής στην Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα Πάνος Καρβούνης, πρώην υπουργοί καθώς και εκπρόσωποι της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης, ο  πρόεδρος του Ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς Μιχάλης Σάλλας, στελέχη της Τράπεζας κά.

*Φωτό: Πολίτης Χίου, ΑΠΕ, Ειρήνη Νικολοπούλου