Ευρωπαϊκή Ένωση: Σταυρόλεξο ή άλυτος γρίφος;

Γράφει ο Πολυδεύκης Παπαδόπουλος, δημοσιογράφος - κοινωνιολόγος με εξειδίκευση τα ευρωπαϊκά θέματα:

H διαπίστωση ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση διέρχεται μια από τις προβληματικότερες περιόδους από την εκκίνησή της, στη δεκαετία του 50’, δεν είναι πια κοινοτυπία αλλά σκληρός ρεαλισμός.

Όλους τους τελευταίους μήνες ο συνδυασμός πλειάδας διχογνωμιών, το ρευστό διεθνές περιβάλλον, η καθυστέρηση των ενωσιακών μεταρρυθμιστικών σχεδίων, οι επικείμενες ευρωεκλογές που πιθανόν να ανατρέψουν τους συσχετισμούς συστημικών/αντισυστημικών δυνάμεων, αλλά και η αντικατάσταση όλων των θεσμικών οργάνων και των επικεφαλής έως το φθινόπωρο του 2019 (πέραν Ευρωκοινοβουλίου θα αλλάξουν Επιτροπή, καθώς και Ντράγκι, Τουσκ) δημιουργούσε ήδη ένα σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες.

Κι αυτό μπορεί να γίνει γρίφος, ίσως και άλυτος, εάν μέσα στους επόμενους μήνες προστεθούν ένα ανώμαλο Βrexit που δεν αποκλείστηκε σαν προοπτική και μετά το τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και η  διαφαινόμενη κλιμάκωση της αντιπαράθεσης που άνοιξε μεταξύ Ρώμης/οργάνων της ευρωζώνης. Ωστόσο ας μην αγνοείται και η σοβαρότητα των προβλημάτων που θα προκαλέσει μια αναβολή της συμφωνίας/έγκρισης του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (2020-2027) για μετά τις ευρωεκλογές και τη νέα Κομισιόν. Σε τέτοια περίπτωση, αντί των φιλόδοξων σχεδίων της ΕΕ για χρηματοδότηση νέου συστήματος διαχείρισης του προσφυγικού/μεταναστευτικού, μετάβασης στην ψηφιακή οικονομία, δημιουργίας δομών ευρωπαϊκής άμυνας κλπ. μπορεί να υπάρξει δημοσιονομική παραλυσία από τις αρχές του ’20. Και βεβαίως, το δημοψήφισμα στη FYROM, με την εξέλιξή του ζητήματος, αντί να κλείσει ορισμένα τετράγωνα στο ευρωπαϊκό σταυρόλεξο, πιθανόν να προσθέσει κι άλλα.

 Όμως, μέσα στους προσεχείς μήνες, είτε θα αρχίσουν να βρίσκονται λύσεις, είτε σ’ ένα περίπου χρόνο η ΕΕ μπορεί να είναι πολύ διαφορετική από άποψη φυσιογνωμίας και προτεραιοτήτων από εκείνα που θεωρούνταν δεδομένα στην Ελλάδα και αλλού.  

Το μεταναστευτικό πιο διχαστικό από το οικονομικό

Οι περισσότερες επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης του 2008 παρήλθαν κι ένα μίνιμουμ μηχανισμών αντιμετώπισης δημιουργήθηκε στην Ευρωζώνη. Ωστόσο σημάδια έμειναν σε σημαντικό τμήμα των κοινωνιών, κυρίως στον ευρωπαϊκό Νότο, με τα όσα συνέβησαν στην Ελλάδα με το πλησίασμα του Grexit, αλλά και με τη νέα κρίση περί την Ιταλία να αποτελούν του λόγου το αληθές. Επίσης, στη γειτονική χώρα, μα και άλλα παλιότερα προπύργια του ευρωπαϊσμού, ήταν εντυπωσιακή η υποχώρηση της υποστήριξης της ΕΕ, εδώ και περισσότερο από μια 10ετία.  

Απ’ την άλλη, η διαχείριση της προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης αποδεικνύεται δυσκολότερη από εκείνη της οικονομίας σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση κοινής αντιμετώπισης, αλλά και διότι τείνει να μεταβάλει τις πολιτικές ισορροπίες της ΕΕ.  

Το παράδειγμα των αντιθέσεων γύρω από τη μεταρρύθμιση του Κανονισμού του Δουβλίνου, για δικαιότερη διαχείριση του προσφυγικού και αποτελεσματικότερη παροχή ασύλου, είναι χαρακτηριστικό. Το τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ασχολήθηκε ελάχιστα μ’ αυτό το ζήτημα, ρίχνοντας όλο το βάρος στην αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης. Από την άλλη, για το θέμα Προσφυγικό/Άσυλο, η διάσταση θέσεων μεταξύ των 5 χωρών της πρώτης γραμμής υποδοχής (Ελλάδας, Κύπρου, Ιταλίας, Μάλτας, Ισπανίας), της Κομισιόν που προσπαθεί να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα, καθώς και των υπολοίπων εταίρων, έχει ως εξής: Oι 5, μετά από μακρές ζυμώσεις, είχαν αποστείλει επί βουλγαρικής προεδρίας κοινό έγγραφο 13 σημείων στους εταίρους τους και στην Επιτροπή, ζητώντας να μειωθεί το βάρος των ροών στις χώρες πρώτης εισόδου. Σ’ αυτό σημειωνόταν η ανάγκη «μείωσης της σταθερής ευθύνης» του κράτους μέλους πρώτης εισόδου ενός πρόσφυγα, με ανώτατο όριο τα δύο χρόνια. Η  συμβιβαστική πρόταση της Βουλγαρικής προεδρίας μιλούσε για … 10ετία, αλλά και πάλι δε γινόταν αποδεκτή από αρκετούς εταίρους…

Επίσης, οι πέντε καλούσαν για ενίσχυση των μηχανισμών επανεγκατάστασης και όχι καθιέρωση συνεισφοράς π.χ. 30.000€ ανά πρόσφυγα, την οποία αντιτείνουν χώρες που αρνούνται να μετέχουν στο πρόγραμμα. Επίσης, οι 5 πίεσαν για αυτόματο/υποχρεωτικό σύστημα, ενώ το σχέδιο της Επιτροπής προβλέπει να προτείνει η ίδια προς το Συμβούλιο ενεργοποίηση του μηχανισμού αλληλεγγύης όταν οι ροές είναι μεγαλύτερες από 160% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Όμως και τότε ακόμη το σύστημα καθίσταται υποχρεωτικό μόνο με σενάριο πάνω από 180% και εφόσον η πλειοψηφία των εταίρων δεν το καταψηφίσει στο Συμβούλιο!

Κι αν αυτή η διάσταση θέσεων υπάρχει για το ζήτημα των προσφύγων, μ’ όλες τις ανθρωπιστικές και διεθνείς υποχρεώσεις, ελάχιστα είναι τα κοινά και ως προς την αντιμετώπιση των οικονομικών μεταναστών. Μετά και την τελευταία Σύνοδο που μετακύλησε τις όποιες αποφάσεις, ο καθένας παραμένει μόνος με τα προβλήματά του,  πλην των προσπαθειών για κλείσιμο του «δρόμου» της Κ. Μεσογείου και την πρόταση Γιουγκέρ για αύξηση των δυνάμεων της Frontex σε 10.000 υπαλλήλους, που θα διανεμηθούν σε περισσότερα σημεία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Για το τελευταίο συμφωνούν νότιες και κεντροευρωπαϊκές χώρες, αλλά δεν ενθουσιάζονται με το κόστος οι βόρειες, προβάλλοντας και την αμφίβολη επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα.  

Φυσικά το πρόβλημα της Ευρώπης στο προσφυγικό/μεταναστευτικό δεν είναι τόσο νομοθετικής φύσεως όσο πολιτικής βούλησης των μελών-κρατών για αλληλεγγύη. Και ισχυρή βούληση δείχνουν, αλλά από την ανάποδη, μόνον ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπάν και ο Iταλός Υπουργός Εσωτερικών Ματέο Σαλβίνι. Και δεν πάει καιρός, όταν, σε συνάντηση στο Μιλάνο, Ορμπάν και Σαλβίνι δεσμεύθηκαν να δημιουργήσουν «άξονα κατά της μετανάστευσης» και να συνεργαστούν με την Αυστρία και την Ομάδα Βίσεγκραντ –Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία και Σλοβακία – για να αντιταχθούν στα μέλη της ΕΕ που τάσσονται υπέρ, υπό την ηγεσία, όπως θεωρούν, του Μακρόν.

Ανατροπή του ευρωπαϊκού πολιτικού σκηνικού προ των πυλών

Σαλβίνι και Ορμπάν επιδιώκουν μια συντονισμένη στρατηγική πριν τις επόμενες ευρωεκλογές, που θα γίνει πιο ολοκληρωμένη αν ο πρώτος εγκριθεί τελικά ως επικεφαλής μιας ευρείας συμμαχίας εθνικολαϊκιστικών κομμάτων και δυνάμεων πριν τον ερχόμενο Μάιο. Στόχος να αλλάξει η πολιτική σύνθεση Ευρωκοινοβουλίου/Επιτροπής, για να αντιστραφεί η μεταναστευτική πολιτική των ανοιχτών θυρών της ΕΕ, όπως θεωρούν, αλλά και να μεταβληθούν βασικές προτεραιότητες της Ένωσης.

Και καθώς πολλά είναι πλέον τα αντιφατικά, η πρόσφατη ψηφοφορία του Ημικυκλίου για εκκίνηση πειθαρχικής διαδικασίας κατά της Ουγγαρίας το μόνο πρακτικό αποτέλεσμα που θα μπορούσε να φέρει είναι να βοηθήσει άθελά της την ακροδεξιά, αλλά και το έργο του περίφημου Στιβ Μπάνον, για οικοδόμηση της προαναφερόμενης συμμαχίας. Και τούτο διότι ενώ δεν υφίσταται πιθανότητα κυρώσεων κατά της Ουγγαρίας (όπως και της Πολωνίας) λόγω έλλειψης ομοφωνίας στο Συμβούλιο, η όλη εξέλιξη θα ήταν δυνατόν να οδηγήσει το κυβερνών κόμμα της Ουγγαρίας Fidesz να αποχωρήσει από το «Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα» (ΕΛΚ) και να σκεφτεί προσχώρηση στην «Ευρώπη των Εθνών και της Ελευθερίας» (ΕΕΕ).

Η ομάδα αυτή του Ευρωκοινοβουλίου, που έχει ήδη απευθύνει πρόσκληση στο Fidesz, συγκεντρώνει τoν «Εθνικό Συναγερμό» της Μαρί Λεπέν, τη «Λέγκα» του Σαλβίνι, το ολλανδικό αντιμεταναστευτικό κόμμα του Βίλντερς και το αυστριακό «Κόμμα «Ελευθερίας» του Στράχε. Η συγκεκριμένη πολιτική ομάδα, που συσπειρώνει τους σκληρότερους αντιπάλους της σημερινής ΕΕ, στο παρόν Ευρωκοινοβούλιο έχει μόνον 35 ευρωβουλευτές και είναι η μικρότερη, με εξαίρεση την τεχνητή ομάδα των «Μη Εγγεγραμμένων» που συγκεντρώνει ετερόκλητους βουλευτές, από ΚΚΕ έως Χρυσή Αυγή! Ωστόσο, οι προοπτικές της ΕΕΕ είναι θετικές, καθώς τα προαναφερόμενα κόμματα αναμένεται να ενισχυθούν στις προσεχείς ευρωεκλογές. Μια προσχώρηση του Fidesz (που τώρα έχει 12 ευρωβουλευτές) όχι μόνον θα τη δυνάμωνε περισσότερο, αλλά θα λειτουργούσε και σαν μαγνήτης για ένταξη στην ομάδα του κόμματος «Νόμος και Δικαιοσύνη», που σήμερα κυβερνά την Πολωνία, αλλά και της ανερχόμενης «Εναλλακτικής για τη Γερμανία».

Και τα δύο αυτά κόμματα παραμένουν στην ευρωσκεπτικιστική Ομάδα των Ευρωπαίων Συντηρητικών/Μεταρρυθμιστών, που έρχεται 3η σε δύναμη (73 ευρωβουλευτές) αλλά η οποία δεν είναι σίγουρο πως θα διατηρηθεί μετά την αποχώρηση από τους θεσμούς των ιδρυτών -και κύριας συνιστώσας- που ήταν οι Βρετανοί Συντηρητικοί. Επίσης, το ίδιο αβέβαιο μέλλον ισχύει και για την αντισυστημική Ομάδα της «Ελευθερίας και Άμεσης Δημοκρατίας» (42 ευρωβουλευτές) που μετά το 2014 συγκρότησαν «Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου» (UKIP), «Κόμμα 5 Αστέρων» και μικρότεροι σχηματισμοί από διάφορες χώρες, μη θέλοντας να μπλέξουν με Λεπέν/Βίλντρες. Όμως κι εδώ το Brexit θα θέσει εκτός το UKIP, οπότε προκύπτει το ερώτημα τι θα κάνουν οι υπόλοιποι.

Αν ευοδωθούν αυτά τα σενάρια ή μέρος τους τότε  μπορεί να λάβει σάρκα και οστά το όραμα Σαλβίνι για ένα πανευρωπαϊκό μέτωπο ομοϊδεατών εθνικιστικών κομμάτων και έως τριπλασιασμό της σημερινής δύναμης του ΕΕΕ. Ακόμη περισσότερο, είναι δυνατό να αρχίσουν να υλοποιούνται οι στόχοι που έχει το λεγόμενο «Κίνημα» -στο οποίο δουλεύει πλέον ο Μπάνον- για σχηματισμό συμμαχίας ξενόφοβων λαϊκιστών που θα διεμβολίσει συνολικά το ευρωπαϊκό πολιτικό σκηνικό.  

Κι αυτό διευκολύνουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μέχρι τώρα πυλώνες του: -το ΕΛΚ πολύ πιθανόν να μη βρίσκει αρκετές ψήφους για να βάλει στη θέση του Προέδρου της Κομισιόν κάποιον δικό του -οι Ευρωσοσιαλιστές αναμένεται να αποδυναμωθούν περαιτέρω λόγω καθίζησης των Γάλλων Σοσιαλιστών, συρρίκνωσης του Δημοκρατικού Κόμματος της Ιταλίας, μικρής επιρροής στις χώρες της Α.Ευρώπης  και βέβαια αποχώρησης των βρετανών Εργατικών -οι ομάδες των Πρασίνων και της Ευρωπαϊκής Αριστεράς θα είναι ευχαριστημένες αν διατηρήσουν τις σημερινές δυνάμεις, αν και πολύ τελευταία τα οικολογικά κόμματα έχουν αρχίσει να παρουσιάζουν ενισχυμένη δυναμική σε περιοχές και χώρες όπως Βαυαρία, Λουξεμβούργο, Βέλγιο   -ο χώρος των Φιλελευθέρων (68 ευρωβουλευτές), που θα μπορούσε να διεκδικήσει την 3η θέση, κάνοντας τη διαφορά και ενισχύοντας καθοριστικά τις φιλοευρωπαϊκές συμμαχίες, κινδυνεύει να εμφανιστεί διαχωρισμένος, μετά την απροθυμία Μακρόν να εντάξει το κίνημά του «Η Δημοκρατία Μπροστά» σ’ αυτή την ομάδα.

Έτσι, ενώ ο Γάλλος Πρόεδρος ανακοίνωσε πως θα εμπλακεί ενεργά στην υπόθεση των ευρωκλογών και θα εργαστεί για τη δημιουργία ευρωπαϊκού μετώπου, παραμένει ασαφές πως θα προχωρήσουν όλα αυτά. Αντιθέτως, εκείνο που γίνεται συγκεκριμένο είναι πως ένα χρόνο μετά την ομιλία της Σορβόννης για το Μέλλον της Ευρώπης λίγα έχουν κινηθεί προς την κατεύθυνση που είχε περιγράψει ο Εμανουέλ Μακρόν.