Τι είναι το «Déjà vu» και πώς προκαλείται - Όλοι το έχουμε βιώσει!

Είτε συνομιλήσαμε με κάποιον και νιώσαμε πως η συζήτηση αυτή έχει ξαναγίνει, είτε βρεθήκαμε σε ένα μέρος στο οποίο μολονότι ουδέποτε έχουμε βρεθεί, μας είναι εξαιρετικά οικείο. Αυτή λοιπόν η αίσθηση που μας αφήνει κάθε φορά να αναρωτιόμαστε τι συμβαίνει και να «ψαχνόμαστε» για το αν προβλέψαμε το μέλλον, είναι το Déjà vu (=προμνησία).

Η προέλευση του Déjà vu είναι γαλλική και σημαίνει κυριολεκτικά «έχω ήδη δει» και υπολογίζεται ότι συμβαίνει στο 60-70% των ανθρώπων, συνήθως μεταξύ των ηλικιών 15 και 25. Το γεγονός ότι εμφανίζεται τόσο τυχαία και γρήγορα, ακόμα και σε άτομα δίχως κάποια ιατρική πάθηση, καθιστά δύσκολη τη μελέτη του φαινομένου.

Ορισμένοι ψυχαναλυτές το αποδίδουν σε «ευσεβείς πόθους», ωστόσο η πλειοψηφία τους θεωρεί ότι οφείλεται σε κάποια εγκεφαλική «αναντιστοιχία» που συγχέει το παρόν με το παρελθόν. Σύμφωνα δε με την άποψη της παραψυχολογίας, το Déjà vu σχετίζεται με την εμπειρία… προηγούμενων ζωών!

Αξίζει να αναφέρουμε ότι έχουν βρεθεί πολλές ομοιότητες του déjà vu και κάποιων κλινικών ασθενειών όπως η σχιζοφρένεια!! Αυτό έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια νευρική ανωμαλία.

Ένα χαρακτηριστικό πάντως είναι κοινό όλων των εμπειριών Déjà vu: έχουμε απόλυτα τη συνείδηση όσων συμβαίνουν, υπονοώντας ότι η συμμετοχή ολόκληρου του εγκεφάλου δεν είναι απαραίτητη για την παραγωγή του φαινομένου.

Τα είδη του deja vu

Ξεκινώντας την ανάλυση του «φαινόμενου» του τι είναι Déjà vu, να πούμε πως υπάρχουν τρία είδη: τo déjà vecu, το déjà senti και το déjà visite. Ας δούμε τι είναι το καθένα από αυτά.

1) DEJA VECU
Σημαίνει «αυτό το έχω ξαναδεί» και σχεδόν πάντα όταν κάποιος αναφέρει ότι είχε déjà vu εννοεί στην πραγματικότητα déjà vecu. Είναι η πιο συνηθισμένη μορφή και λανθασμένα συγχέονται οι δύο ονομασίες!

2) DEJA SENTI
Είναι μια αποκλειστικά συναισθηματική κατάσταση και σημαίνει «αυτό το έχω ξανανιώσει».

3) DEJA VISITE
Είναι η πιο σπάνια από τις τρεις περιπτώσεις και σημαίνει «αυτό το έχω ξαναεπισκεφθεί». Είναι η μοναδική αίσθηση η οποία έχει συγκεκριμένες γεωγραφικές και χωρικές διαστάσεις, σε αντίθεση με το déjà vecu και το déjà senti τα οποία είναι κυρίως ή/και αποκλειστικά συναισθήματα.

Ανάλυση των επικρατέστερων θεωριών

Όπως αναφέραμε λοιπόν, σύμφωνα με τη δημοφιλέστερη θεωρεία το φαινόμενο αυτό οφείλεται σε μια αναντιστοιχία στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της συνεχής του προσπάθειας να δημιουργήσει ολόκληρες αντιλήψεις του κόσμου μας με πολύ περιορισμένες πληροφορίες. Σκεφτείτε τη μνήμη σας: παίρνει μόνο μικρά κομμάτια των αισθητηριακών πληροφοριών (π.χ. μια νόστιμη γευστικά λιχουδιά) για να επαναφέρει στο προσκήνιο μια πολύ λεπτομερή ανάμνηση. Το Déjà vu πιστεύεται ότι είναι κάποιου είδους «μπέρδεμα» μεταξύ κάποιων αισθητηριακών πληροφοριών και της μνήμης. Αυτή η αόριστη θεωρία, όμως, δεν εξηγεί το γιατί αυτό που «ξαναβιώνουμε» εκείνη τη στιγμή δεν είναι κατ’ ανάγκη επανάληψη από ένα αληθινό γεγονός του παρελθόντος.

Μια διαφορετική θεωρία αναφέρει ότι το Déjà vu είναι μια προσωρινή δυσλειτουργία μεταξύ των μακροπρόθεσμων και βραχυπρόθεσμων κυκλωμάτων στον εγκέφαλο. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι οι πληροφορίες που παίρνουμε από το περιβάλλον μας μπορεί να «διαρρεύσουν» με λανθασμένο τρόπο από τις βραχυπρόθεσμες στις μακροπρόθεσμες μνήμες, παρακάμπτοντας τον κανονικό μηχανισμό μεταφοράς και αποθήκευσης των πληροφοριών.

Παράλληλα, μια παρόμοια θεωρία λέει ότι το Déjà vu είναι ένα λάθος στον χρονισμό στο εγκέφαλο. Δηλαδή, ενώ εμείς αντιλαμβανόμαστε μια δεδομένη στιγμή, οι αισθητηριακές πληροφορίες μπορεί να δρομολογούνται ταυτόχρονα τόσο στην μακροπρόθεσμη, όσο και στην βραχυπρόθεσμη αποθήκευση (μνήμη), προκαλώντας καθυστέρηση και, ίσως, μια ανησυχητική αίσθηση ότι έχουμε βιώσει αυτήν τη στιγμή και στο παρελθόν.

Μια ακόμα θεωρία που θεωρήθηκε επίσης από τις πλέον πιθανές, υποστηρίζει πως οφείλεται στην ετεροχρονισμένη ενεργοποίηση των νευρώνων. Το ίδιο ερέθισμα φτάνει στον εγκέφαλο με μία μικρή καθυστέρηση, αρκετή όμως ώστε να παραπλανηθεί και να πιστεύει πως ζούμε κάτι για δεύτερη φορά! Ωστόσο, αυτή η θεωρία όμως αυτή καταρρίφθηκε όταν καταγράφηκαν εμπειρίες deja vu και από τυφλούς!

Άλλοι πάλι εξηγούν το Déjà vu βλέποντας σε αυτό μια προσπέλαση της μνήμης των ονείρων. Με δυο λόγια, το déjà vu είναι η ανάμνηση ενός ξεχασμένου ονείρου που έχει αρκετά κοινά στοιχεία με την κατάσταση που βιώνουμε.

Τέλος, άλλοι από τον χώρο της παραψυχολογίας βλέπουν σε αυτό την απόδειξη ύπαρξης ψυχικών ικανοτήτων σε πολλούς ανθρώπους.

Τι γίνεται μέσα στον εγκέφαλο

Μετά από παρατήρηση και μελέτη χρόνων, οι ερευνητές έχουν εντοπίσει κάποιες διαταραχές του έσω κροταφικού λοβού στον εγκέφαλο, που λένε ότι ευθύνονται για το Déjà Vu. Μελέτες σε επιληπτικούς ασθενείς έχουν αναλύσει μέσω ενδοεγκεφαλικών ηλεκτροδίων τη διέγερση του ρινικού φλοιού (δομές στον εγκέφαλο που εμπλέκονται στην επεισοδιακή μνήμη και την επεξεργασία των αισθητήριων πληροφοριών) που μπορεί να οδηγήσει πράγματι σε ένα επεισόδιο Déjà Vu.

Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Clinical Neurophysiology ανέλυσε τα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα από τον ρινικό φλοιό, τον ιππόκαμπο (εμπλέκονται στο σχηματισμό της μνήμης) και την αμυγδαλή (που εμπλέκεται στο συναίσθημα) σε επιληπτικούς ασθενείς και έδειξε ότι το Deja Vu μπορούσε να προκληθεί από ηλεκτρική διέγερση.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η συγχρονισμένη νευρική ηλεκτροδιέγερση στον ρινικό φλοιό και τον ιππόκαμπο, ή την αμυγδαλή αυξήθηκε κατά την στιγμή που κάποιος από τους συμμετέχοντες βίωνε μια στιγμή Déjà Vu.

Αυτό υποδηλώνει ότι κάποιες συμπτώσεις στην λειτουργία του εγκεφάλου στον μέσο κροταφικό λοβό, μπορεί να «προκαλέσουν» την ενεργοποίηση του συστήματος αναμνήσεων, μόνο που αυτό που «ανακαλεί» ο εγκέφαλος ως ανάμνηση είναι το ίδιο που «καταγράφει» εκείνη τη στιγμή σε πραγματικό χρόνο.