Πάσχα στο Άγιον Όρος: Οι λιτανείες, η διατροφή με αλλαγές λόγω κορωνοϊού – Η απουσία λαϊκών

«Η εορτή των εορτών, η πανήγυρις των πανηγύρεων...». Το Πάσχα, η κορυφαία γιορτή της Ορθοδοξίας, θα γιορταστεί και φέτος με κατάνυξη, ευλάβεια και βυζαντινή λαμπρότητα στο Άγιον Όρος.

Ο εορτασμός του Πάσχα θα πραγματοποιηθεί στη μοναστική πολιτεία, ασφαλώς με τους περιορισμούς που επιβάλλονται από τα μέτρα πρόληψης και αποφυγής διάδοσης της πανδημίας του κορονοϊού, αλλά και με αρκετές δυσκολίες εξαιτίας των πρόσφατων καταστροφών στο οδικό δίκτυο. Τα προβλήματα της συγκυρίας δεν είναι, ωστόσο, σε θέση να κάμψουν το θρησκευτικό φρόνημα, το πνεύμα αγάπης και την ουσία του τυπικού, με το οποίο οι μοναχοί ασκούν τα λατρευτικά τους καθήκοντα στην Αθωνική Πολιτεία.

Ήδη, συναθροίσεις, ασπασμοί, χαιρετισμοί αποφεύγονται, ή γίνονται με ...ευλαβική προσοχή (σ.σ. όπως αναφέρει και το γνωστό τηλεοπτικό σποτ της πολιτικής προστασίας για την αντιμετώπιση του κορονοϊού). Όμως, οι ακολουθίες των Παθών γίνονται, ήδη, χωρίς τη συμμετοχή λαϊκών, όπως άλλωστε θα γίνει και η Αναστάσιμη λειτουργία.

Επίσης, θα γίνουν με τη δέουσα προσοχή και οι λιτανείες των εικόνων και των ιερών λειψάνων, που πραγματοποιούνται, κάθε χρόνο, τη δεύτερη και την τρίτη ημέρα του Πάσχα.

Η κύρια διαφορά, σε σχέση με άλλες χρονιές, είναι ότι εξαιτίας των ισχυόντων περιοριστικών μέτρων για τον κορονοϊό θα τηρούνται οι αποστάσεις και θα απέχουν φέτος από τους εορτασμούς λαϊκοί προσκυνητές και άλλοι επισκέπτες.

Ο εορτασμός του Πάσχα στην Αθωνική Πολιτεία ήταν ανέκαθεν μια πολύ ελκυστική ιδέα για τους πιστούς, για όσους λαϊκούς επιθυμούσαν να μοιραστούν αυτές τις στιγμές, της μεγάλης και ιδιαίτερης κατάνυξης, με τους μοναχούς. Να βιώσουν το δράμα των Παθών της Μεγάλης Εβδομάδας και τη χαρμόσυνη είδηση της Ανάστασης του Χριστού στα μοναστήρια της Αθωνικής Πολιτείας.

Φέτος, όμως, λόγω των περιορισμών στις μετακινήσεις για την προστασία από την πανδημία του κορονοϊού, στο Άγιο Όρος δεν πρόκειται να παραστούν κοσμικοί, Έλληνες ή ξένοι.

Ήδη, μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα, οι περισσότεροι εργάτες, που απασχολούνται σε διάφορες δουλειές στις Καρυές και στα μοναστήρια, αποχώρησαν. Τις ημέρες του Πάσχα, ημέρες αργίας και εορτής, όλες οι εργασίες, χειρωνακτικές και μη, δεν επιτρέπονται στο Άγιο Όρος. Από τη Μεγάλη Παρασκευή μέχρι την τρίτη μέρα του Πάσχα και οι μοναχοί είναι προσηλωμένοι και αφοσιωμένοι αποκλειστικά στην άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων τους, στη λατρεία.

Υπάρχει μια ακόμη ιδιαιτερότητα στον φετινό εορτασμό. Το Άγιο Όρος έχει κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης εξαιτίας των ζημιών που προκάλεσαν οι σφοδρές βροχοπτώσεις των προηγούμενων ημερών. Οι καταστροφές είναι σημαντικότερες στο κεντρικό οδικό δίκτυο, το οποίο συνδέει τη Δάφνη με τις Καρυές και τις Καρυές με τα μοναστήρια.

Η κυκλοφορία γίνεται από παρακαμπτήριους, μόνο για μικρά οχήματα, ενώ από την τεχνική υπηρεσία της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους καταβάλλονται προσπάθειες για διανοίξεις, παρακάμψεις και διαπλατύνσεις, προκειμένου να δοθεί οδική πρόσβαση για μεγαλύτερα οχήματα και στις Καρυές από τη νότια πλευρά, αλλά και στις μονές του βορείου τμήματος της χερσονήσου από το λιμανάκι της Δάφνης.

Άλλο ένα πρόβλημα είναι ότι και οι ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες έχουν περιοριστεί, λόγω των μέτρων προστασίας από τον κορονοϊό. Με τις νέες προβλέψεις για τις ακτοπλοϊκές μετακινήσεις, έως εικοσιένα άτομα θα επιτρέπεται να επιβιβάζονται στο μεγάλο καράβι, που κάνει καθημερινά το νηολόγιο Ουρανούπολη- Δάφνη, ενώ από τρία έως πέντε άτομα, στο κάθε ένα από τα δύο μικρότερα ταχύπλοα, τα οποία εξυπηρετούν το Άγιο Όρος.

Με ισχύοντες αυτούς τους περιορισμούς, ένας ακόμη «πονοκέφαλος» για τη διοίκηση και για την Πολιτεία είναι το πώς θα διασφαλιστούν λύσεις για αποτελεσματική μετακίνηση και μεταφορές διά θαλάσσης. Ιδιαίτερα, για τον επιπλέον λόγο, ότι λόγω της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, οι απαιτήσεις για προμήθειες, καύσιμα και υλικά προβλέπεται ότι θα είναι μεγαλύτερες αυτό το διάστημα.

Στα προβλήματα αυτά έρχεται να προστεθεί και ένα ακόμη, αυτό της τράπεζας του Αγίου Όρους, που έκλεισε, εδώ και έναν μήνα, με αποτέλεσμα στη μοναστική πολιτεία να έχει περιοριστεί δραματικά η ρευστότητα για συναλλαγές, σε μία τόσο δύσκολη για αυτό περίοδο.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ο προβληματισμός των αγιορειτών είναι, πώς με τους περιορισμούς στην μετακίνηση και στην εργασία θα μπορέσουν να κινηθούν αυτές τις μέρες όσοι ασχολούνται με την τροφοδοσία των μονών και των καταστημάτων και, επίσης, πώς θα προλάβουν να ολοκληρωθούν γρήγορα οι αποκαταστάσεις στο οδικό δίκτυο και στις υποδομές.

Για τις ημέρες του Πάσχα, πάντως, το οδικό δίκτυο δεν θα χρειαστεί στους μοναχούς τουλάχιστον για ένα λόγο -για την τήρηση ενός παραδοσιακού αγιορείτικου, πασχαλινού εθίμου, το οποίο φέτος δεν θα γίνει. Λόγω της πανδημίας, δεν θα πραγματοποιηθούν οι καθιερωμένες για άλλες χρονιές κινήσεις και επισκέψεις των μοναχών από μοναστήρι σε μοναστήρι, οι οποίες διαχρονικά στοχεύουν στην ενίσχυση των σχέσεων αγάπης, αδελφικότητας και ενότητας των μελών της μοναστικής πολιτείας.

Η διατροφή της Σαρακοστής

Η Μεγάλη Εβδομάδα και όλη η Σαρακοστή για τους μοναχούς σημαίνει αλάδωτο φαγητό, εκτός Σαββάτου και Κυριακής. Όσπρια, λαχανικά, φρούτα, ταχίνι, χαλβάς, ελιές, είναι τα βασικά στοιχεία της διατροφής αυτής της περιόδου. Σε όλη τη Σαρακοστή, το ψάρι στο γεύμα προβλέπεται μόνο μία φορά. Είτε την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, είτε την Κυριακή των Βαΐων, αναλόγως ποια ημέρα θα προηγηθεί στο ημερολόγιο κάθε χρονιά. Υπήρξαν και χρονιές που το Πάσχα συνέπεσε με τον εορτασμό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και άλλες χρονιές που ακολούθησε με διαφορά λίγων ημερών ή έπεσε μετά το Πάσχα.

Την Κυριακή του Πάσχα, μετά την πανηγυρική Θεία Λειτουργία, κάθε χρόνο στην τράπεζα των μοναστηριών σερβίρεται ψάρι (συνήθως, ροφός ή τσιπούρα). Ο ιερέας ή ο καθηγούμενος διαβάζει την ευχή αγιασμού των αβγών και του τύρου. Τα γαλακτοκομικά, όπως και τα αβγά, απουσιάζουν από το τραπέζι των μοναστηριών καθ' όλη την περίοδο της Σαρακοστής.

Ο εορτασμός του Πάσχα στο Άγιο Όρος

Την ημέρα του Πάσχα, στο Άγιο Όρος, το ημερολόγιο θα δείχνει 6 Απριλίου 2020, καθώς η μοναστική πολιτεία ακολουθεί στο τυπικό της λατρείας το παλιό, το Ιουλιανό ημερολόγιο. Οι σταθερές γιορτές, όπως π.χ. τα Χριστούγεννα γιορτάζονται στο Άγιον Όρος δεκατρείς ημέρες μετά, δηλαδή, στις 7 Ιανουαρίου με το «κοσμικό» ημερολόγιο. Ο εορτασμός όμως του Πάσχα είναι κινητή θρησκευτική γιορτή και γιορτάζεται την ίδια μέρα για όλους τους Ορθοδόξους και για όλους τους χριστιανούς, εντός και εκτός Αγίου Όρους.

Υπάρχουν όμως και χρονικές διαφοροποιήσεις των θρησκευτικών τελετών και των εορτασμών που πραγματοποιούνται στους ναούς του Αγίου Όρους, σε σχέση με εκείνους που πραγματοποιούνται στους ναούς εκτός της Αθωνικής Πολιτείας. Το Άγιο Όρος ακολουθεί τους κανονικούς, σύμφωνα με την ιερά παράδοση και τις γραφές, χρόνους και όχι εκείνους που επιβλήθηκαν ιστορικά, συνήθως για πρακτικούς λόγους, στην υπόλοιπη ελληνική επικράτεια και στον Ορθόδοξο κόσμο.

Η περιφορά του Επιταφίου στις μονές του Αγίου Όρους πραγματοποιείται το πρωί του Μ. Σαββάτου, όχι το βράδυ της Μ. Παρασκευής, όπως συμβαίνεις τους ναούς εκτός αυτού. Αυτό γίνεται και σήμερα στο Άγιο Όρος, όπως κάθε χρονιά.

Τη Μ. Παρασκευή το απόγευμα -και όχι το πρωί της ίδιας μέρας, όπως γίνεται εκτός Αγίου Όρους- διαβάζονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια, ακολουθούν οι «Ώρες» και τα ξημερώματα του Μ. Σαββάτου γίνεται η περιφορά. Στον Επιτάφιο δεν χρησιμοποιείται κουβούκλιο, όπως στον «κόσμο», αλλά μόνο το πανί του Επιταφίου, ένα ύφασμα δηλαδή, επάνω στο οποίο είναι αγιογραφημένη η Αποκαθήλωση του Ιησού, το οποίο κρατούν από τα άκρα τέσσερις μοναχοί.

Το ύφασμα του Επιταφίου τοποθετείται εντός του καθολικού κάθε μονής επάνω σε ένα απλό τραπέζι, το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής. Πάνω σε αυτό σκορπίζονται λουλούδια -συνήθως αγιορείτικα αγριολούλουδα- και οι μοναχοί προσκυνούν μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα. Στο τέλος της περιφοράς, οι μοναχοί παίρνουν λίγα λουλούδια για ευλογία.

Μόνο στις Καρυές, η περιφορά του Επιταφίου γίνεται το βράδυ της Μ. Παρασκευής και οι χρόνοι της τελετής συμπίπτουν ή είναι πλησιέστερα χρονικά, σε εκείνους της υπόλοιπης ελληνικής επικράτειας,

Το ίδιο συμβαίνει και με την Ανάσταση. Η Αναστάσιμη λειτουργία ξεκινά τα μεσάνυχτα στους ναούς των μοναστηριών και ολοκληρώνεται στις έξι το πρωί. Σήμαντρα ηχούν χαρμόσυνα, ψαλμωδίες ακούγονται από άκρη σε άκρη της Αθωνικής Χερσονήσου, η ατμόσφαιρα είναι λαμπρή και χαρμόσυνη. Το «Δεύτε Λάβετε Φως» ηχεί περίπου δύο ώρες αργότερα στο Άγιο Όρος, σε σχέση με τις εκκλησιές εκτός αυτού. Το Άγιο Φως μεταφέρεται κάθε χρονιά, με σκάφος του λιμενικού και από το λιμανάκι της Δάφνης μοιράζεται στις μονές, τις σκήτες και τα κελιά. Φέτος, οι μοναχοί δεν γνωρίζουν τον ακριβή τρόπο που θα γίνει αυτό, λόγω των ειδικών συνθηκών εξαιτίας των μέτρων για τον κορονοϊό.

Όπως κάθε χρόνο, στη διοικητική πρωτεύουσα της Αθωνικής πολιτείας, η Ανάσταση θα γιορταστεί και φέτος στον Ιερό Ναό του Πρωτάτου. Στην Αναστάσιμη λειτουργία θα συμμετέχει μόνο η τετραμελής Ιερά Επιστασία και ελάχιστοι σε αριθμό μοναχοί, που διαμένουν στην περιοχή των Καρυών. Περιορισμένη θα είναι η συμμετοχή ορισμένων λαϊκών, κυρίως υπηρεσιακών παραγόντων, εάν χρειαστεί, ή λαϊκών που διαμένουν σχεδόν μόνιμα στο Άγιο Όρος. Οι υπόλοιποι αντιπρόσωποι των μονών - δηλαδή, τα μέλη της Ιεράς Κοινότητας, εκτός των μελών της Ιεράς Επιστασίας - έχουν επιστρέψει στα μοναστήρια τους για να κάνουν εκεί το Πάσχα.

Στις Καρυές ακολουθούνται χρόνοι πλησιέστεροι στις λατρευτικές εκδηλώσεις με εκείνους που λαμβάνουν χώρα στους εκτός του Αγίου Όρους ιερών ναών, γιατί ανέκαθεν στους εορτασμούς συμμετείχαν και λαϊκοί προσκυνητές και επισκέπτες, κάτι που φέτος θα λείψει από τον εορτασμούς στο Πρωτάτο και σε όλη τη χερσόνησο του Άθω.

Οι μοναχοί που διαμένουν σε σκήτες γιορτάζουν κάθε χρόνο την Ανάσταση στο Κυριακό των σκητών και όσοι μένουν σε κελιά συνήθως κατευθύνονται στις πλησιέστερες σκήτες ή στις μονές τους. Η πασχαλινή Θεία Λειτουργία γίνεται κανονικά, στους ίδιους χρόνους, όπως παντού, την Κυριακή του Πάσχα.

Οι λιτανείες των εικόνων

Από τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, ξεκινούν οι καθιερωμένες λιτανείες των εικόνων και των λειψάνων. Οι μεγάλες λιτανείες είναι τρεις. Φέτος, θα γίνουν, αλλά πάντως με όλη την προσοχή που απαιτεί η περίσταση για την αποφυγή μετάδοσης του κορονοϊού, χωρίς τη συμμετοχή λαϊκών και άλλων επισκεπτών.

Η πρώτη λιτανεία γίνεται αμέσως μετά τη λειτουργία της Δευτέρας, της δεύτερης μέρας του Πάσχα, στις Καρυές, όπου από το Πρωτάτο ξεκινά η περιφορά της ιστορικής εικόνας του Άξιον Εστί γύρω από τις Καρυές και σε κοντινά κελιά και καθίσματα. Η διαδρομή που θα ακολουθηθεί φέτος μάλλον θα είναι μικρότερη, λόγω των κατολισθήσεων και των καταστροφών στο οδόστρωμα, από την πρόσφατη κακοκαιρία.

Η δεύτερη μεγάλη λιτανεία γίνεται την Τρίτη (τρίτη ημέρα του Πάσχα). Από τη μονή Ιβήρων ξεκινά η περιφορά της εικόνας της Παναγίας της Πορταΐτισσας. Την ίδια ημέρα γίνεται και η τρίτη λιτανεία με την περιφορά της εικόνας της Φοβεράς Προστασίας από τη μονή Κουτλουμουσίου προς τις Καρυές.

Μικρότερες λιτανείες και περιφορές λειψάνων αγίων γίνονται σε όλες τις μονές, στο ύπαιθρο, όπου το θρησκευτικό συναίσθημα και το μήνυμα της Ανάστασης του Χριστού ενώνεται με την ανοιξιάτικη φύση, την ανάσταση της χλωρίδας της μοναδικής φύσης του Αγίου Όρους.

Τη Δευτέρα, που ακολουθεί την τρίτη Κυριακή μετά το Πάσχα, πραγματοποιείται κάθε χρονιά η προβλεπόμενη ιερά σύναξη των ηγουμένων των είκοσι μονών (Δισενιαύσιος Ιερά Σύναξη), όργανο το οποίο εισηγείται τις κανονιστικές διατάξεις, δηλαδή το δίκαιο που ισχύει για το Άγιο Όρος. Ακολουθεί το πρωί της ίδιας μέρα, η Έκτακτη Διπλή Ιερά Σύναξη, με τη συμμετοχή των αντιπροσώπων και των ηγουμένων των είκοσι μονών.

Ο τρόπος που θα πραγματοποιηθεί φέτος η ιερά σύναξη δεν είναι ακόμη γνωστός, καθώς οι συνάξεις γενικώς αποφεύγονται. Υπάρχει, όμως, χρόνος να αποφασιστεί το πώς, ενώ μπορεί ως τότε να έχουν αλλάξει και οι συνθήκες σχετικά με τα μέτρα για τη μη μετάδοση του κορονοϊού.

Πάντως, τα νεώτερα από το Άγιο Όρος, σε ό,τι αφορά την πανδημία, εκπέμπουν μια αίσθηση αισιοδοξίας, που επιτρέπει να γίνονται σκέψεις, ότι είναι πιθανό σε σύντομο χρονικό διάστημα να έχει επιστρέψει η κανονικότητα στην μοναστική πολιτεία, σύμφωνα με το ΑΠΕ.

Στη Μονή Ξενοφώντος, όπου είχαν εμφανιστεί κρούσματα, για τους μοναχούς έληξε η περίοδος της καραντίνας. Στο υπόλοιπο Άγιο Όρος δεν έχουν εντοπιστεί επιβεβαιωμένα κρούσματα του κορονοϊού.

Οι μοναχοί δεήθηκαν ήδη σε αγρυπνία και θα δεηθούν και τις ημέρες αυτές, του εορτασμού του Πάσχα, κατά της πανδημίας του κορονοϊού. Όπως κάνουν για την απαλλαγή από όλα τα δεινά του κόσμου, σε αναμονή της Ανάστασης του Κυρίου, η οποία φέρνει το χαρμόσυνο μήνυμα της ελπίδας, της λύτρωσης, της αγάπης και της σωτηρίας, της μεταθανάτιας ζωής.