|
Εάν υπάρχει ένα μέρος στη Γηραιά Ηπειρο που «φιλοξενεί» οικονομική ανάπτυξη, νεανικά όνειρα και αισιοδοξία για το μέλλον, αυτό σίγουρα είναι η Βαρσοβία. Μια δυναμική πρωτεύουσα που συνεχώς αναπτύσσεται, χάρη στους δραστήριους κατοίκους της (αλλά και στα πλουσιοπάροχα κοινοτικά κονδύλια), και έχει κατά γενική ομολογία μεταμορφωθεί από γκρίζα πόλη του ανατολικού μπλοκ σε μια μητρόπολη που κοχλάζει από δημιουργικότητα: εικαστικές εκθέσεις, κινηματογραφικά φεστιβάλ, βιβλιοπαραγωγή και... αμέτρητα γοητευτικά καφέ, μπιστρό και εστιατόρια. Από την εκλεπτυσμένη Παλιά Πόλη και τη διακριτική πολυτέλεια της Nowy Swiat μέχρι την underground καλλιτεχνική ζωή της Praga και τα στέκια της Saska Kepa και από τα μοντέρνα μουσεία μέχρι τη νυχτερινή ζωή της, τη Βαρσοβία θα την πρότεινα σε όλους. Σε αριστοκράτες για να απολαύσουν το τσάι τους στο ατμοσφαιρικό μπιστρό του πάλαι ποτέ ξενοδοχείου Bristol, σε πιτσιρίκια για να κάνουν απίστευτα επιστημονικά πειράματα στο μοναδικό Μουσείο Κοπέρνικου, σε εκλεκτικά ζευγάρια για να γευτούν μοντέρνα πολωνική κουζίνα στο βραβευμένο με αστέρι Michelin «Atelier Amarο» και σε hipster παρέες για να αδειάσουν τα ράφια των νέων Πολωνών σχεδιαστών και να ξημερωθούν στην πλατεία Zbawiciela.
Η ΟΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Η βιτρίνα μιας πόλης είναι το ιστορικό της κέντρο - και της Βαρσοβίας είναι εξαιρετικά καλόγουστη. Η κλασική περαντζάδα από την πλατεία της Παλιάς Πόλης (Stare Miasto) με τα ανάκτορα (Zamek Krolewski) μέχρι τη Nέα Πόλη (Nowe Miasto) είναι αφορμή για έναν ανέμελο πολύωρο περίπατο, σαν αυτούς που υπόσχεται κάθε βορειοευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Η Krakowskie Prezedmiescie, η αποκαλούμενη βασιλική οδός, και στη συνέχεια ο εμπορικός δρόμος Nowy Swiat είναι για εμάς τους Ελληνες η επιτομή της ταξιδιωτικής απόλαυσης. Δεν χρειάζεται να οργανώσεις σχέδιο διέλευσης ανάμεσα σε παρκαρισμένα αυτοκίνητα, μπορείς να περπατάς χέρι-χέρι με τον/την αγαπημένο/-η σου σε φαρδιά πεζοδρόμια (μάλιστα στο ιστορικό κέντρο επιτρέπονται αποκλειστικά ταξί και λεωφορεία) και να απολαμβάνεις τις μικρές χαρές της «Δύσης»: καθαριότητα και τάξη, καλοβαλμένοι και ευγενικοί περαστικοί, κομψές μπουτίκ, περιποιημένα καφέ, νεωτεριστικά μπιστρό, μπαρόκ ύφους ναοί, περιποιημένα αρχοντικά κτίρια, όπως το Προεδρικό Μέγαρο, το Πανεπιστήμιο και η Ακαδημία Στάσιτς με το άγαλμα του Κοπέρνικου.
Ο δικός μου περίπατος όμως δεν είναι καθόλου ανέμελος. Με το βιβλίο «Κατεστραμμένη - Ξαναχτισμένη»* στο χέρι, παρακολουθώ καρέ-καρέ την ολοκληρωτική καταστροφή της πόλης, που την κατάπιε κυριολεκτικά η πολεμική μηχανή των ναζί. Δεν το χωράει ο νους ότι μόλις πριν από 60 χρόνια η καρδιά αυτής της μητρόπολης των 1,3 εκατομμυρίων ανθρώπων στο κέντρο της Ευρώπης σταμάτησε να χτυπά, πως η πόλη απλώς εξαφανίστηκε από το χάρτη και ιστορία έξι αιώνων συνετρίβη κάτω από τη ναζιστική μπότα. Ηταν ο αρχηγός των SS Χάινριχ Χίμλερ που διέταξε όλοι οι κάτοικοι να εκτελεστούν και η πόλη να ισοπεδωθεί. Ετσι και έγινε. Στις 17 Ιανουαρίου 1945 η Βαρσοβία βυθιζόταν κάτω από 20 εκατομμύρια κυβικά μέτρα χαλάσματα, η Παλιά Πόλη ήταν ισοπεδωμένη και 650.000 Πολωνοί και Εβραίοι είχαν αφανιστεί. Η καταστροφή ήταν τέτοιου μεγέθους, που μετά τον πόλεμο διατυπώθηκαν απόψεις ακόμη και για τη μετεγκατάσταση της πρωτεύουσας, οι οποίες τελικά απορρίφθηκαν. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι κάτοικοι της Βαρσοβίας αποδύθηκαν σε αγώνα δρόμου για να αποκαταστήσουν τη χαμένη πολιτιστική κληρονομιά της. Τα πιο σημαντικά μνημεία αποκαταστάθηκαν με βάση σχέδια και φωτογραφίες του 18ου αιώνα. Η Παλιά Πόλη, αν και στην πραγματικότητα «έφηβη», μοιάζει σήμερα τουλάχιστον 200 ετών! Μάλιστα η πληρότητα και η ποιότητα της αποκατάστασης επιβραβεύτηκαν από την UNESCO με την ένταξή της στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Στο τέλος της οδού Nowy Swiat ο προπολεμικός ρομαντισμός (έστω και ανακατασκευασμένος) τελειώνει και ξεκινά ο ρεαλισμός. Η καινούργια πόλη «παραχωρήθηκε» στην αρχιτεκτονική εφαρμογή του σοβιετικού ρεαλισμού με αποκορύφωμα το Παλάτι της Κουλτούρας και της Επιστήμης, δώρο φιλίας στους κατοίκους της Βαρσοβίας από τον Στάλιν (τι κι αν οι κάτοικοι του είχαν ζητήσει ένα μετρό;). Σήμα κατατεθέν της πόλης θα μπορούσε να αποτελεί ένα σύμβολο αντίστοιχο με τον Πύργο του Αϊφελ, το Μπιγκ Μπεν του Λονδίνου ή την Πύλη του Βρανδεμβούργου στο Βερολίνο, αν η ιστορική του φόρτιση δεν το είχε μετατρέψει σε αντικείμενο αγάπης και μίσους. Αξίζει, πάντως, να καταλήξετε το δειλινό στον τριακοστό και τελευταίο όροφο, για να απολαύσετε τη θέα.
Μόνο αδιάφορo δεν είναι το σύγχρονο κέντρο της. Ενα ενδιαφέρον μείγμα παράδοσης και avant-garde, όπου η σοσιαλιστική αρχιτεκτονική κληρονομιά συνυπάρχει με τους μοντέρνους ουρανοξύστες και τα εμβληματικά brand names του καπιταλισμού (Burberries, Ralph Lauren κ.ά.) στην οδό Mokotowska μοιράζονται το αστικό τοπίο με τολμηρές τοιχογραφίες. Οπως το γκράφιτι με τους «στρατιώτες-μαριονέτες» (γωνία των οδών Sieena και Zlota), που απεικονίζει στρατιώτες των οποίων τα νήματα κινεί μια άγνωστη μορφή που είναι κρυμμένη στην κορυφή του κτιρίου. Ο Ιταλός καλλιτέχνης Blu (www.blu.org) που το φιλοτέχνησε ένιωθε ότι η πόλη ακόμα δονείται από τις δυνατές μνήμες του πολέμου.
Η UNDERGROUND ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Στην ανατολική όχθη του ποταμού Βιστούλα, η πόλη γίνεται πιο underground, ίσως και πιο αληθινή. Η Praga, μια περιοχή με υψηλή εγκληματικότητα, γεμάτη από σοβιετικά μπλοκ κατοικιών και εργοστάσια, γνωστή για το παζάρι όπου επί κομμουνισμού μπορούσες να αγοράσεις από Coca-Cοla μέχρι και... όπλα, σήμερα μεταμορφώνεται με αργά βήματα σε μια γειτονιά για τους λάτρεις της εναλλακτικής αισθητικής.
Ο Filip Sztuki, ιδιοκτήτης του καταπληκτικού «Caffee & Bistro Galeria Sztuki» και μιας από τις καλύτερες αντικερί, της «Galeria Stara Praga», είναι από τους πρώτους που εγκαταστάθηκαν, ήδη από το 1981, όταν εδώ έμεναν αποκλειστικά άνθρωποι φτωχοί και κατατρεγμένοι - οι πλούσιοι από την άλλη πλευρά του ποταμού έρχονταν μόνο για να κάνουν τις αγορές τους. Με την πτώση του Τείχους, η τοπική αυτοδιοίκηση προσέφερε διευκολύνσεις σε νέους καλλιτέχνες για να στεγάσουν τα εργαστήριά τους στην περιοχή, ενώ τα χαμηλά ενοίκια μαζί με την υπόσχεση ενός σταθμού μετρό προσείλκυσαν και απλούς ανθρώπους με εναλλακτική αισθητική. Η γειτονιά περιλαμβάνει μικρά διαμάντια: το εστιατόριο «Porto Praga» με διεθνή κουζίνα, το παλιό εργοστάσιο παρασκευής βότκα Koneser σε ένα υπό διαμόρφωση συγκρότημα με σοφίτες, μπουτίκ, πάρκα και πολιτιστικούς χώρους, τo ιδιαίτερο ξενοδοχείο «Stalowa 52» και το «11 Lipostada 22», το οποίο στην αυλή του φιλοξενεί μπαρ, κλαμπ και πρόχειρο φαγητό. Το να περπατάς μόνος στα στενά της Praga δεν προσφέρει το ίδιο αίσθημα ασφάλειας όπως συμβαίνει στο κέντρο της πόλης, όμως όλοι με διαβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει κίνδυνος. «Μπορεί να συγκρίνεται με το Νότινγκ Χιλ του Λονδίνου, τη Μονμάρτρη του Παρισιού, ακόμη και με το Σόχο της Νέας Υόρκης, όμως η Praga έχει έναν τεράστιο ακατέργαστο πλούτο που δεν θα τον δεις σε καμία άλλη ευρωπαϊκή πόλη», μου λέει ο Βρετανός δημοσιογράφος Jo Harper, που ζει στην περιοχή τα τελευταία χρόνια.
ΦΟΒΟΙ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΕΣ
Η νύχτα με βρίσκει σε ένα από τα πιο trendy σημεία της πόλης, το εστιατόριο «Charlotte» στην πλατεία Zbawiciela. Μπορείς να πεις πως το παρελθόν και το μέλλον, οι αντιθέσεις και οι αντιφάσεις της Βαρσοβίας συμπυκνώνονται σε αυτήν εδώ την πλατεία. Κάποτε γκρίζα με εμβληματικά προπολεμικά κτίρια, πρόσφατα μετατράπηκε σε ένα από τα πιο ζωντανά σημεία της πόλης, απ’ όπου περνάει το τραμ και βρίσκεται μια δημοφιλής εκκλησία, καθώς και μερικά από τα πιο γνωστά μπαρ, καφέ και εστιατόρια, στα οποία συχνάζουν ταξιδιώτες, φοιτητές και η εργαζόμενη νεολαία. Στο κέντρο της στέκεται ένα επιβλητικό αλλά μισοκαμένο γλυπτό: ένα ουράνιο τόξο ύψους εννέα μέτρων από ψεύτικα χρωματιστά λουλούδια. Το έργο τέχνης, που δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό μήνυμα, πέρα από τη χαρά της ζωής, σύμφωνα με τη δημιουργό του Julita Wojcik, εξελίχθηκε σε μέρος ενός «πολιτιστικού πολέμου» ενάντια στην ομοφυλοφιλία, που κρατάει εδώ και μήνες, με συνέπεια να γίνει στόχος εμπρησμού τέσσερις φορές!
Η πόλη χρειάζεται καινούργια σύμβολα, λένε οι πιο ανοιχτόμυαλοι, όμως η πλειονότητα είναι βαθιά θρησκευόμενη. Οσο κι αν η δυναμική οικονομία φέρνει κοινωνική ειρήνη, δεν παύει να δημιουργεί διαχωρισμούς ανάμεσα σε αυτούς που επωφελούνται και σε αυτούς που αισθάνονται ότι μένουν πίσω σε σχέση με τις ραγδαίες αλλαγές.
*«Warsaw: destroyed and rebuild», 22 PLN. Κυκλοφορεί σε αρκετές γλώσσες (όχι στα Ελληνικά) και θα το βρείτε στο Μουσείο της Εξέγερσης.
H ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΒΑΡΣΟΒΙΑ
Η μόδα των βιβλιοπωλείων-καφέ
Tomasz Brzozowski, εκδότης
Τα βιβλιοπωλεία-καφέ γύρω από το πανεπιστήμιο είναι μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες τάσεις στη Βαρσοβία. Οικείο περιβάλλον, όπου τα ράφια με βιβλία, τα τραπεζάκια καφέ και οι αναγνώστες μοιράζονται ζωτικά τον ίδιο χώρο. Απλώνεις το χέρι σου και πιάνεις ένα βιβλίο, παρακολουθείς διαλέξεις, εκθέσεις, συναυλίες, προβολές και συναντάς την ελίτ της πολωνικής διανόησης. Η αρχή έγινε με το βιβλιοπωλείο Czuly Barbarzynca («ευγενής βάρβαρος» στα Ελληνικά), από τον γνωστό Πολωνό εκδότη Thomasz Brzozowski. Θεωρείται το πλέον ενημερωμένο σε βιβλία fiction και διαθέτει ένα ράφι με αγγλικές μεταφράσεις Πολωνών και μη συγγραφέων (μπήκα στον πειρασμό και αγόρασα το «The mighty angel» του Jerzy Pilch, αποκαλυπτικό της πολωνικής κουλτούρας και του... αλκοολισμού). O Thomasz μού λέει ότι οι Πολωνοί δεν διαβάζουν ιδιαίτερα, όμως οι σπουδαστές και οι καθηγητές πανεπιστημίου που συχνάζουν στην περιοχή είναι οι πλέον βιβλιόφιλοι. Από συγγραφικής απόψεως, η νέα γενιά ασχολείται ιδιαίτερα με την παραγωγή παιδικών βιβλίων, ενώ ανθεί και η σύγχρονη ποίηση. Κατά τον ίδιο, η πόλη του πάσχει από βαριά λύπη. «Ξέρεις τι είναι η εξέγερση των επαναστατημένων κατοίκων της Βαρσοβίας; Μια ανοησία! Αποφάσισαν μία χούφτα άνθρωποι να τα βάλουν με την πολεμική μηχανή των ναζί, με ποιο τίμημα; Να χάσουμε όλη μας την ιστορία. Καταστράφηκε η πολιτιστική μας κληρονομιά. Τι κερδίσαμε; Απολύτως τίποτα. Ο πόλεμος σε λίγο τελείωνε ούτως ή άλλως». Η σημερινή Βαρσοβία είναι γι’ αυτόν μια πόλη αντιφατική: μικρή αλλά μεγάλη, μοντέρνα αλλά παραδοσιακή. «Το δικό μας στοίχημα είναι να κερδίσουμε την κοινωνική συμμετοχικότητα στην κατάρτιση του προϋπολογισμού της πόλης. Δεν μπορεί να κατασκευάζουμε τεράστια κτίρια στο κέντρο, που είναι αμφίβολο εάν θα γεμίσουν ποτέ με επιχειρήσεις ή με την πρώτη ύφεση θα γεμίσουμε κουφάρια».
> Czulu Barbarzynca, Dobra 31, www.czuly.pl
Πολωνικός οδηγός ελληνικής έμπνευσης
«The subjective guide of the city» από την ομάδα Ogarnij Miasto
Τυχαία έπεσε στα χέρια μου ο ολοκαίνουργιος οδηγός της Βαρσοβίας (στα Αγγλικά και τα Πολωνικά) με φωτογραφίες και προτάσεις που ξεπερνούν τα προφανή, με μικρές έξυπνες ιστορίες (από αυτές που δεν βρίσκεις σε έναν τυπικό ταξιδιωτικό οδηγό) και γνήσιες συμβουλές από ντόπιους. Η έκπληξη ήταν όμως ακόμη μεγαλύτερη όταν συναντήθηκα με τους δημιουργούς του, δύο εκ των οποίων είναι ελληνικής καταγωγής (ο πατέρας τους υπήρξε πρόσφυγας του Εμφυλίου). «Δέκα εστιατόρια είχε όλα κι όλα η πόλη. Ομως, μετά την πτώση του Τείχους και την ένταξή μας στην Ε.Ε., πολλοί επέστρεψαν και άλλοι τόσοι ταξίδεψαν και γύρισαν για να δημιουργήσουν ένα κυριολεκτικά πολυεθνικό περιβάλλον από εστιατόρια, μπαρ και μπιστρό. Οι Πολωνοί άρχισαν να βγαίνουν έξω και να διασκεδάζουν. Μέσα σε αυτόν τον αναβρασμό, με νέες αφίξεις σε χώρους διασκέδασης, παρατηρήσαμε ότι οι οδηγοί της πόλης επαναλάμβαναν τα προφανή μέρη. Εμείς αναζητήσαμε τα μικρά, τα λιγότερο γνωστά, τα ενδιαφέροντα που θα επισκεφτεί ένας ξένος σαν να ήταν ντόπιος, ενώ ο ντόπιος θα ανακαλύψει πράγματα που δεν γνωρίζει», μου λέει ο Dorota Szopowska. Σε τρεις μήνες κατόρθωσαν να εκδώσουν τον οδηγό. «Το δύσκολο δεν ήταν να συγκεντρώσουμε τα μέρη που αγαπάμε, αλλά να παραμείνουμε επίκαιροι. Η πόλη αλλάζει τόσο γρήγορα, ώστε οι ταξιδιωτικοί οδηγοί καθίστανται σύντομα παρωχημένοι. Είναι εκπληκτικό το πόσα εστιατόρια και καφέ κλείνουν ή ανοίγουν». Από την άλλη, δεν είναι κι εύκολο να πετύχουν οι νέες επιχειρήσεις με τόσο μεγάλο ανταγωνισμό. «Βάζουν τρεις καρέκλες και ένα μπαρ, και αυτό γίνεται μόδα. Το κακό όμως είναι ότι οι τάσεις διαρκούν λίγο. Τώρα ζούμε στον αστερισμό των μπέργκερ: “βρώμικα”, υγιεινά, ακόμη και “slow food” σάντουιτς έχουν ανακαλυφθεί. Οταν ξανάρθεις, μπορεί να μην υπάρχουν στο χάρτη».
«Εγγονή» του Ολοκαυτώματος
Sylwia Chutnik, συγγραφέας και ακτιβίστρια
Η 37χρονη Sylwia ανήκει στη γενιά των εγγονιών του Ολοκαυτώματος, αλλά και στη γενιά που ένιωσε μόλις στην επιδερμίδα της τα δεινά του κομμουνιστικού καθεστώτος. «Μεγαλώσαμε με το περιοδικό Bravo και το μουσικό τηλεοπτικό δίκτυο MTV, μπορούσαμε να ταξιδεύουμε ελεύθερα, ήμασταν ελεύθεροι. Ομως, είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε την ιστορία μας. Γιατί, ακόμη κι αν θέλουμε να ξεχάσουμε, δεν μπορούμε. Η πόλη είναι γεμάτη από ταφικές πλάκες. Εδώ πέθανε ο τάδε, εκεί πέθαναν τόσοι... Οι γονείς μας μισούν το παρελθόν και ο πόλεμος είναι θέμα ταμπού στις οικογενειακές συζητήσεις, όμως για εμάς είναι η τελευταία ευκαιρία να ακούσουμε από τους επιζώντες την ιστορία μας και, ακριβώς επειδή δεν φέρουμε τραύματα, να φέρουμε τον άνεμο της αλλαγής», λέει. H ίδια άρχισε από νωρίς να ασχολείται με τα κοινά. Πήρε διδακτορικό στη Μελέτη των Φύλων (Gender Studies), έγραψε τρία μυθιστορήματα με επίκεντρο τη γυναίκα και σήμερα διοργανώνει θεματικές ξεναγήσεις στην πόλη, ακολουθώντας τη ζωή σπουδαίων γυναικών στην ιστορία. «Η δεύτερη μεγαλύτερη μεταμόρφωση της πόλης μετά την ισοπέδωσή της έγινε με την πτώση του Τείχους. Καινούργια κτίρια κατασκευάστηκαν, παλιά κατεδαφίστηκαν, γύρω από τη νέα υπό κατασκευή γραμμή μετρό ξεκίνησε ένας οικοδομικός πυρετός και η Βαρσοβία άρχισε να γίνεται, τουλάχιστον κατ’ όψιν, μια δυτική μητρόπολη. Σήμερα ζούμε την τρίτη της μεταμόρφωση και αυτήν τη φορά είναι και κοινωνική. Ζητάμε πίσω την πόλη από τους κατασκευαστές. Δεν μπορεί να ανοίγουν μόνο τράπεζες στο σημείο όπου κλείνουν μικρά τοπικά μαγαζιά. Οι ακτιβιστές σε όλη την πόλη με διαφορετικούς τρόπους στηρίζουν την ελεύθερη έκφραση». Η ίδια έχει δημιουργήσει το ίδρυμα «Mama», προκειμένου να καταδείξει τον νέο ρόλο της Πολωνέζας μητέρας. «Ιστορικά, η οικογένεια στην Πολωνία είναι ιερός θεσμός και σύμβολο της μάνας είναι η γυναίκα που κρατάει το σπίτι και τα παιδιά όταν ο άντρας λείπει στον πόλεμο. Σήμερα πάλι κατακλυζόμαστε από εικόνες γυναικών υπέροχες σε όλους τους ρόλους: σέξι μαμάδες - εργαζόμενες - νοικοκυρές».
|
