Θόδωρος Τερζόπουλος: Ο διεθνής Έλληνας σκηνοθέτης μιλά για το Θέατρο και λέει: «Από τα τριάντα χρόνια που εργάζομαι επιχορηγήθηκα ευτυχώς μόνο τα τέσσερα»

Όταν είδα για πρώτη φορά τις Βάκχες του Θόδωρου Τερζόπουλου σε ένα νταμάρι, μου συνέβη κάτι που ακόμα και σήμερα δε μπορώ να περιγράψω με ακρίβεια. Νομίζω η κατάλληλη λέξη να το χαρακτηρίσω είναι «αποκαλυπτικό». Τέτοιο θέατρο δεν είχα ξαναδεί. Καταλάβαινα ότι έχει μια αξία την οποία με τις γνώσεις που είχα δε μπορούσα να κατατάξω. Ομως εκείνη η παράσταση με στοιχειώνει ακόμα και σήμερα.   Βάκχες Αργότερα, όταν ταξίδευα στο εξωτερικό και συναντούσα ανθρώπους του θεάτρου, υπήρχε μια κλισέ ερώτηση που μου έκαναν: αν γνωρίζω το Θόδωρο Τερζόπουλο. Φυσικά απαντούσα ναι, χωρίς να ομολογώ ότι δε τον γνωρίζω προσωπικά και αμέσως η συζήτηση κάπως άλλαζε.  Παρακολουθούσα ευλαβικά τις παραστάσεις του. Αλλά κατάλαβα την αξία του περισσότερο εξ αντανακλάσεως και από το εξωτερικό, παρά διαβάζοντας τις εδώ κριτικές.



Συνέντευξη στην Αργυρώ Μποζώνη και το Lifo.gr

Σήμερα, μια μέρα πριν ταξιδέψει στη Ρωσία, όπου σκηνοθετεί και θα παραμείνει για τους επόμενους έξι περίπου μήνες, το θέατρο Αττις μετράει 2.000 παραστάσεις στο εξωτερικό και ο ίδιος δεκάδες σκηνοθεσίες. Πέρσι, το "Αλάρμ" το είδαν 24.000 θεατές. Φέτος, το Αmor είναι κάθε βράδυ γεμάτο.   Σε λίγο, μέσα στο 2014,  θα γιορτάσει τα 30 χρόνια του θεάτρου του. Ενα θέατρο από τα πρώτα που έγιναν έξω από την τότε θεατρική πιάτσα, στον Κεραμεικό, ένα θέατρο αληθινά πρωτοποριακό και εύρωστο, στο οποίο έχουμε δει σπουδαίους ερμηνευτές και μεγάλες παραστάσεις.    

Ταξιδεύετε τόσο όσο παλιά κύριε Τερζόπουλε;

Τώρα πια δεν είναι εύκολο, αρχίζει και το σώμα και με εγκαταλείπει. Μεγαλώνω, δε μπορώ και εγώ να σκηνοθετώ συνεχώς.  

Πόσες σκηνοθεσίες κάνετε;

Κάνω πέντε σκηνοθεσίες το χρόνο. Κάποια χρονιά που έκανα μισές σκηνοθεσίες ή περιοδείες, δυσκολεύτηκα οικονομικά. Κάποτε πήγαινα τέσσερις φορές στην Ιαπωνία μέσα στο χρόνο και στην Αμερική, στην Αυστραλία, τώρα εξοντώνομαι.  



Βάκχες

Ολη αυτή τη δραστηριότητα την οργανώνετε μόνος σας;

Το ότι υπάρχω ως καλλιτέχνης και υπάρχει και αυτή η ομάδα, είναι επειδή έχω οργανώσει μόνος μου τα πράγματα. Εδώ υπάρχει ένα πρόγραμμα πενταετές. Το έχω οργανώσει έτσι, ώστε τα δυο πρώτα χρόνια δεν υπάρχουν ούτε δυο μέρες ελεύθερες για άλλη δουλειά. Ετσι μπορώ και συντηρώ αυτό εδώ το θέατρο, πληρώνω τους ηθοποιούς, έχω καλή σχέση, δεν έχω κάνει περικοπές, όλοι συνεχίζουν όπως ήταν. Ολο αυτό εμένα μου δίνει μια χαρά. Από τα τριάντα χρόνια που εργάζομαι επιχορηγήθηκα τέσσερα χρόνια.  

Πώς συνέβη αυτό;

Γιατί ήμουνα έξω, δε με ενδιέφερε, δεν ήθελα να εγκλωβιστώ σε αυτή την ιδέα, να κάνω ελληνικό έργο ή να κάνω έναν ορισμένο αριθμό παραστάσεων. Από το 2006 αποφάσισα να δω λίγο και τη σαιζόν εδώ.  

Ηθελα πάντα να σας ρωτήσω αν έχετε την αίσθηση της φήμης σας στο εξωτερικό...

Εγώ δεν έχω την αίσθηση της φήμης μου και δεν ξέρω και τι σημαίνει και φήμη.  

Το ταξίδι σας στον κόσμο πότε ξεκινά;

Οταν έκανα τη Γέρμα άρχισα να αισθάνομαι την ανάγκη της διαμόρφωσης ενός προσωπικού ιδιώματος και την ανάγκη να κάνω μια τραγωδία. Από τη Γέρμα ξεκίνησε όλο αυτό. Και από τις Βάκχες ξεκινάει στην κυριολεξία το δικό μου ταξίδι στον κόσμο.  



Αυτονομηθήκατε πολύ γρήγορα από το «εδώ».

Ναι, πολύ νωρίς αυτονομήθηκα. Μου αρέσουν τα ρίσκα. Είχα μια αυτοπεποίθηση από πολύ μικρός και την είχα καλλιεργήσει. Δεν υπήρχε η ανασφάλεια, η δειλία, το ότι θα συγκρουστώ με αυτόν τον σκηνοθέτη, το τέρας. Ετσι συνήθισα εγώ από πολύ μικρός. Αυτό ξέρω, επειδή είμαι συγκρουσιακός σαν άνθρωπος  

Ναι; δε σας φαίνεται καθόλου αυτό.

Ναι, φαίνομαι ήρεμος.  

Οταν λέτε συγκρούσεις;

Τα μεγάλα πεδία συγκρούσεων είναι δύο: το ένα με τον ίδιο μου τον εαυτό, το άλλο στη δουλειά μου με τα κείμενα. Σήμερα ζυμώνομαι με ένα καινούργιο υλικό για μια καινούργια κίνηση. Το Amor είναι κάτι άλλο από το Aλάρμ. Είναι μια προσπάθεια μέσα από ζυμώσεις και συγκρούσεις να αρθρωθεί ένας πολιτικός λόγος.  



Ο οποίος έχει σχέση με την παιδεία σας;

Επανέρχομαι στην μπρεχτική μου παιδεία, την οποία όσο και να απομακρύνω έρχεται και επανέρχεται. Είναι και η παιδική μου ηλικία, δηλαδή εγώ είμαι ένα παιδί της μεταεμφυλιακής Ελλάδας. Αυτή είναι η μνήμη. Η εικόνα ενός ρημαγμένου τοπίου.  

Πού γεννηθήκατε κύριε Τερζόπουλε;

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Μακρύγιαλο Πιερίας. Εκεί υπήρχαν πολλοί αριστεροί και έζησα για χρόνια με πολλά διλήμματα και πολλά προβλήματα. Με τους νικητές να πανηγυρίζουν στο χωριό και εγώ να βιώνω ως ηττημένος αυτή την κατάσταση. Με αυτή την έννοια σπάνια πήγαινα στην εκκλησία και σπάνια πήγαινα σε κοινωνικές συναθροίσεις και με αυτή την έννοια ήμουνα και ένας παρατηρητής κριτικός. Εβλεπα τη ζωή σαν θέατρο.  

Η οικογένειά σας;

Είμαι από αγροτική οικογένεια. Το καλοκαίρι πήγαινα και δούλευα στα καπνά.Είμαστε τέσσερα αδέρφια. Εφυγα 12 ετών και πήγα στην Κατερίνη. Μεγάλωσα αυτόνομος. Επρεπε να είμαι πολύ δυνατός για να αντεπεξέλθω. Δηλαδή εγώ δε χαϊδεύτηκα ποτέ από τους γονείς μου και δεν το ζήτησα. Ημουν μικρός αλλά το πάλευα. Ζώντας έτσι στα 15 μου είχα διαβάσει όλο τον Ντοστογέφσκι.  

Πού υπήρχε τέτοια βιβλιοθήκη;

Στην εκκλησία των ευαγγελιστών στην Κατερίνη. Η γιαγιά μου πού ήταν από τον Πόντο ανήκε στους ευαγγελιστές. Να πω εδώ πόση δύναμη μου έδωσε το διάβασμα και τι παρηγορία ήταν η γνώση. Αρχισα να καταλαβαίνω τον κόσμο και τον φαντασιακό και άρχισα κάποια στιγμή στην πέμπτη τάξη του γυμνασίου να διαβάζω θέατρο, Τσέχωφ, χωρίς καμία καθοδήγηση. 
 
Είχατε μέχρι τότε κάποια σχέση με όλα αυτά; Βλέπατε κινηματογράφο;

Είχα κάτι παράξενο. Πήγαινα κινηματογράφο και έβλεπα καλές ταινίες, ποιος ξέρει για ποιο λόγο, ήταν έμφυτο.   

Έχετε σκεφτεί την αφετηρία;

Η μητέρα μου, -από εκει ξεκινάει όλη η ιστορία-, που είχε πολλά παιδιά, ήταν φτωχή, αλλά άκουγε το θέατρο της Δευτέρας και δε θα ξεχάσω όταν ακούσαμε μαζί ένα βράδι μια Δευτέρα, την Κατίνα Παξινού στη Μήδεια. Αυτό θυμάμαι ως πρώτη πληφορία. Ημουνα έξι ετών, αλλά συγκλονίστηκα.  

Και πήγατε σε ποια σχολή;

Ημουνα στη σχολή του Kωστή Μιχαηλίδη. Με το Λευτέρη Βογιατζή συμμαθητές. Μάλιστα ο ένας σκηνοθετούσε τον άλλον και μαλώναμε γιατί είχαμε άποψη. Και να σκεφθείτε πηγαίναμε για ηθοποιοί, όχι για σκηνοθέτες. Μάλλον δεν είναι τυχαίο το ότι γίναμε και οι δυο σκηνοθέτες και όχι ηθοποιοί. Ανταλλάσσαμε τα βιβλία μας. Εχουμε και μια αλληλογραφία. 40 γράμματα. Όταν είμαστε φαντάροι. Ηταν φοβερό ταλέντο στο να ανακαλύπτει πράγματα από μικρός. Τυχαίο ήταν; Ενας βαθιά πνευματικός άνθρωπος.  

Στο Βερολίνο πώς βρεθήκατε;

Γιατί θέλατε να πάτε εκεί; Επειδή διάβαζα τον Μπρεχτ και ήθελα να πάω στην Ανατολική Γερμανία. Εκεί ήθελα. Είχαμε κάποιες μεταφράσεις εξαιρετικές του Μάρκαρη ποίησης και κάποιων έργων και όλοι τις διαβάζαμε. Εγώ είχα ένα αδερφό ο οποίος ζούσε στην Ανατολική Γερμανία. Εφυγε για να σπουδάσει στο Δυτικό Βερολίνο και βρέθηκε στο Ανατολικό, στη Λειψία, έζησε εκεί, σπούδασε και έγινε καθηγητής του διεθνούς δικαίου στο Καρλ Μαρξ. Ηταν φίλος της οικογένειας Μπρεχτ. Και έτσι τα κατάφερε και με κάλεσε.  

Σας ενδιέφερε η σκηνοθεσία;

Με ενδιέφερε πάρα πολύ ο κινηματογράφος. Η πρώτη επαφή μου εκεί ήταν με τη σχολή κινηματογράφου, τα στούντιο Ντέφα όπου γύριζαν τις ταινίες τους ο Φριτς Λανγκ και άλλοι. Εκεί έμεινα ένα χρόνο και παρακολούθησα κάποια μαθήματα. Τότε πήγα να δω μια παράσταση στο Μπερλίνερ Ανσάμπλ, τον Κοριολανό του Μπρέχτ. Εμεινα άφωνος από αυτή τη μεγαλειώδη παράσταση και είπα «αυτό με ενδιαφέρει. Ποιος κινηματογράφος και ποια ακαδημία; Εγώ θέατρο θα κάνω».  

Εκεί γνωρίσατε τον Χάινερ Μύλερ;

Αρχισα μαθήμτα στην Ακαδημία και ήμουν στο Μπερλινέρ Ανσάμπλ με τον Χάινερ Μύλερ, που ήταν τότε ο υπεύθυνος θεατρολόγος του αρχείου του θεάτρου. Ηταν δάσκαλός μου, αυτός με επηρέασε και με στήριξε. Εγινα τρίτος βοηθός στη συνέχεια πρώτος και εκεί ανέβηκε και η διπλωματική μου Εκεί ζυμώθηκε όλη η ιδέα του θεάτρου. Δηλαδή εκεί, κατάλαβε τι με ενδιέφερε. Εκεί, πήγα με τα μυαλά πάνω από το κεφάλι. Με συναισθήματα, με ταμπεραμέντο μεσογειακό, με τρέλλα με όλα αυτά που κουβαλάμε. Όλα αυτά άλλαξαν, γιατί εκεί μπήκα σε ένα σύστημα εργασίας.  

Είναι το απαραίτητο συστατικότης δημιουργίας;

Το θέατρο χρειάζεται φαντασία και οι Ελληνες έχουμε πολύ ανεπτυγμένη την αίσθηση, τις αισθήσεις, το ένστικτο. Αλλά όλα αυτά φαντασία, αίσθηση, ένστικτο δε σημαίνουν τίποτα χωρίς την παιδεία και την εργατικότητα. Τι έμαθα εκεί; Να δουλεύω και να μαθαίνω, να συστηματοποιώ. Με αυτή την έννοια βλέπουμε εδώ πάρα πολλά ταλέντα, είμαστε μια χώρα που έχουμε πάρα πολλούς ταλαντούχους καλλιτέχνες, αλλά πραγματικά, τους λείπει η εργατικότητα και η πειθαρχία.  

Θα μου πείτε τι λείπει από τους νέους σήμερα;

Κάποιο παιδί νέο, κάνει κάτι πολύ ενδιαφέρον και μπορεί να συμπίπτει με κάποιον άλλο ομότεχνό του Γερμανό και δεν το ξέρει. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει παιδεία ακαδημαϊκή, κοινωνική αίσθηση της πραγματικότητας, πολιτική σχέση, πολιτική άποψη για τα πράγματα. Η ανεξέλεγκτη και ακατέργαστη φαντασία κι όλα αυτά τα πράγματα είναι καλά όταν μπορεί κάποιος να τα μορφοποιήσει με τη δουλειά και με την παιδεία. 
 
Δηλαδή τι θα λέγατε σε ένα νέο;

Να κοιτάτε πίσω από τον ορίζοντα, μη σας φάει αυτή η γούβα. Το λέω σε όλα τα νέα παιδιά. Φύγετε και ελάτε πάλι πίσω, να δείτε πράγματα, τις διαφορές των πολιτισμών, να ζυμωθείτε, να συγκρουστείτε, να έρθετε να μας τα δείξετε.  

Πιστεύετε ότι μας λείπει η παιδεία;

Μα γιαυτό κάναμε την προσπάθεια για την Ακαδημία. Για να σπουδάσουν αυτά τα παιδιά και να μάθουν ποιες είναι οι διαφορές της α σχολής από τη β. Να μάθουν τη σημασία του σκηνικού χρόνου στο ιαπωνικό θέατρο, τι προσέφερε στην τέχνη ο ψυχολογικός ρεαλισμός, τι είναι η κομέντια νετλ άρτε και γιατί ήρθε εδώ ο Στανισλάφσκι από εικοστό χέρι; Και με αυτή την έννοια θα μπορούσαν να αντιληφθούν οι νέοι και να ερμηνεύσουν ακόμα και οι κριτικοί. Γιατί έχει σημασία τα παιδιά να αρχίσουν να βαθαίνουν και να βλέπουν τις διαφορές. Μας κάλεσε ο Βουλγαράκης τότε, μάλιστα εμείς του θεάτρου συναντιόμασταν εδώ, σε αυτό το τραπέζι.  Ο Λευτέρης, ο Βασίλης Παπαβασιλείου η Ρούλα Πατεράκη κι εγώ. Μήνες, χρόνια. Ετοιμάσαμε ένα υλικό εξαιρετικό για το νομοσχέδιο αυτό δεν πήγε ποτέ στη Βουλή. Εγινε αλλαγή κυβέρνησης, διαδέχτηκε το ΠΑΣΟΚ, αδιαφόρησαν, μετά αδιαφόρησα εγώ. Εμείς αρχίσαμε να κάνουμε ένα καλό έργο για τους επόμενους για τις επόμενες γενιές και κανείς από όλους μας τους συγκεκριμένους δεν είχαμε να βγάλουμε τίποτα, δεν υπήρχε κανένα άλλοθι και δεν το κάναμε για καμία θέση.  



Amor

Πιστεύετε ότι αν είχατε μείνει θα είχε γίνει κάτι;

Όχι, δε θα είχε γίνει τίποτα. Αυτή είναι η Ελλάδα. Η Ελλάδα στην οποία δεν υπάρχει καμία συνέχεια. Ο, τι κάνει ο προηγούμενος πρέπει να καταστραφεί από τον επόμενο. Γιαυτό όλα είναι στη μέση, μετέωρα, γιαυτό και δεν υπάρχει μέλλον. Το μέλλον χτίζεται σιγά - σιγά. Με ένα σχεδιασμό μακροχρόνιο και από ανθρώπους σχετικούς. Εδώ όλο αυτό το έργο των καταστροφών γίνεται από τους πιο ανίδεους σε όλα τα επίπεδα. Είναι ένα πρόβλημα αδιανόητο και ένα σουρεαλισμός μοναδικός στον κόσμο.  

Θα σας ενδιέφερε να έχετε μια δημόσια θέση σε ένα θέατρο, σε ένα φεστιβάλ;

Εγώ δεν ενδιαφέρθηκα ποτέ για καμία δημόσια θέση. Κάνω ένα πολύ ειδικό πράγμα. Οι πρόβες που κάνω έχουν το χαρακτήρα ενός μαθήματος. Είναι μια μορφή παιδείας και η πρόβα. Καλλιεργείται η θεατρική παιδεία άσχετα αν έχω μια ιδέα πιο πριν και δεν αφήνομαι στους αυτοσχεδιασμούς των ηθοποιών και την αυτοβιογραφία τους.  

Ξέρω ότι παρακολουθείτε τους νέους δημιουργούς. Θα μου πείτε τι βλέπετε;

Τα νέα παιδιά αν και εμφανίζονται σε μια περίοδο πολύ δύσκολη δείχνουν να έχουν μια αθωότητα και θέλουν να ξεκινήσουν από το μηδέν. Εγώ δεν είμαι υπέρ μιας παράδοσης κλασικής που τη φοράς καπέλο. Και όλη αυτή η παράδοση της κόπιας από γενιά σε γενιά δεν είναι καλό πράγμα. Ομως, υπάρχει μια νεολαία που προσπαθεί χωρίς να θέλει να μας πείσει.  



Alarm

Η πιο ενδιαφέρουσα διάσταση αυτής της δημιουργικότητας;

Η ελληνική διάσταση που υπάρχει. Υπολανθάνει αλλά βγαίνει. Είναι μια παράξενη διάσταση που έχει σχέση με την ποίηση και όχι με τον ψυχολογικό ρεαλισμό. Και εκεί βλέπω έναν πυρήνα που κουβαλάει φαίνεται ο Έλληνας στη δομή του. Δεν είναι τυχαίο ότι έχουμε τόσους καλούς νέους ποιητές. Σαν να υπάρχει ένα κρυμένο χαρτί της ποίησης Αυτό το βλέπω και μένω άφωνος. Υπάρχουν κάποιες ποιότητες μοναδικές. Οι οποίες μπορεί να εμφανιστούν μπορεί να εκραγούν και να έχουμε στο μέλλον μεγάλους δημιουργούς. Αλλά επιμένω με παιδεία όχι με μαγαζάκια δραματικές σχολές. Μέσα στην κρίση οι νέοι δημιουργοί κάνουν άλλες φορές άστοχα πράγματα, αλλά μου αρέσει που βράζει το καζάνι. Πιστεύω στην ευαισθησία με μια λοξή ματιά που έχει ο Έλληνας. Το πρόβλημα είναι να μη μείνει συνεχώς στη λοξή ματιά. Κάποια στιγμή πρέπει να έχει η ματιά μια ευθύτητα.  

Πιστεύετε ότι η κριτική επηρεάζει τους νέους δημιουργούς;

Σήμερα, πολλοί νέοι καθορίζονται από τις κριτικές. Δηλαδή, βγαίνει ένα παιδί 22 χρόνων και γράφουν «το μέλλον του θεάτρου στην Ελλάδα» ή «αυτός ο συγγραφέας είναι ο νέος Τσέχωφ» ή ένας σκηνοθέτης ο νέος Φελίνι» Είναι αστεία αυτά. Κουβέντες ενός μικρού κακού χωριού. Ολα αυτά δηλώνουν ότι είμαστε μια αθεράπευτη επαρχία.  

Και η δική σας σχέση με την κριτική είναι ταραχώδης

Οταν ξεκίνησα ήταν πολύ αρνητικές οι κριτικές, αλλά αυτό με δυνάμωσε και αποφάσισα να τις αγνοήσω. Εχουν γίνει πολλά και περίεργα. έγινε επερώτηση στη Βουλή όταν έκανα τις Βάκχες προκειμένου να μου απαγορεύσουν την έξοδο από τη χώρα γιατί δυσφημώ την Ελλάδα και την μεγάλη παράδοση της τραγωδίας. Τέσσερις σελίδες. Εδώ το έχω. Εκανα τη Γέρμα και ένας κριτικός είπε να επέμβει το κράτος και να απαγορευθεί η παράσταση. Είχα πολλά τέτοια γιατί πολύ νωρίς έκανα μερικά πράγματα που ήταν έξω από τη νόρμα. Οταν έφερα τους Τούρκους στην Επίδαυρο ο Δήμος Αργους μου έκλεισε τα φώτα.  

Υπάρχει κριτική που σας ωφέλησε; Που σας προβλημάτισε και σας έκανε να σκεφθείτε, να προχωρήσετε;

Στην Ελλάδα, όταν άρχισα να ασχολούμαι πιο συστηματικά με την τραγωδία και με άλλα έργα και να εμβαθύνω σε φιλοσοφικό επίπεδο κατάλαβα ότι οι πρισσότεροι κριτικοί γράφουν πολύ βιαστικά και είναι πολύ απαίδευτοι. Οταν πήγα στο εξωτερικό με τις Βάκχες και άρχισα να διαβάζω άλλες κριτικές είδα μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση. Δεν κινούνταν μεταξύ του καλού και του κακού. Εμπαιναν στη διαδικασία να κάνουν ανάλυση. Πολύ βοηθήθηκα από αυτές τις κριτικές. Με προβλημάτισαν. Σιγά σιγά άρχισα να το ψάχνω και να δίνω και εγώ κάποιες ερμηνείες. Βοηθήθηκα πολύ από κάποιους κριτικούς αλλά και από κάποιους 'Ελληνες.
 
Πιστεύετε ότι η Ευρώπη είναι το παγκόσμιο κέντρο του θεάτρου;

Πιστεύω ότι δεν υπάρχει παγκόσμιο κέντρο θεάτρου σήμερα. Πάντα υπάρχει κάτι που δε το αντιλαμβανόμαστε, μια πληροφορία που δεν ξέρουμε ή δεν έχουμε ή μια πληροφορία που δεν είναι σωστή. Υπάρχουν καταπληκτικά πράγματα στον κόσμο. Υπάρχουν πολλά που έχουν τελειώσει και δεν τα αντιληφθήκαμε ποτέ. Η Ευρώπη πάντα ομφαλοσκοπεί. Και τώρα ακόμα ομφαλοσκοπώντας πάλι πληρώνει την εσωστρέφειά της. Και αυτή εν τέλει την ιμπεριαλιστική της διάθεση.  

Κι εμείς οι Ελληνες;

Μάθαμε να ζούμε παρερμηνεύοντας την κλασική παράδοση. Ένα φορτίο που ανήκει στον κόσμο, ότι δήθεν, είναι δική μας αποκλειστικότητα. Και το κουβαλάμε αυτό το φορτίο και πιστεύουμε ότι μόνο εμείς μπορούμε  να το κουβαλάμε. Μπούρδες. Έτσι χαθήκαμε από τον κόσμο και αυτό το πληρώνουμε.  

Από αυτό το ταξίδι σας των 35 χρόνων τι καταλάβατε;

Οτι ο κόσμος δεν είναι αυτός που ζούμε, αυτός με τον οποίο μεγαλώσαμε, ανατραφήκαμε και αρρωστήσαμε τελικά με αυτόν τον συγκεκριμένο εσωστρεφή τρόπο. Αυτό κατάλαβα. Οτι για να σώσεις την ύπαρξή σου πρέπει να φύγεις από τη βιογραφία σου, από το οικογενειακό ιστορικό. Αλλά είναι ένα ταξίδι σαν πέντε αιώνων. Μεγαλώνουν τα πράγματα, μεγαλώνει κι η ζωή όταν τα προκαλείς. Οταν έχεις περιέργεια ο κόσμος δεν τελειώνει.