Όρσον Γουέλς: «Στο σφυρί» θρίαμβοι και μικρές αποτυχίες του «ιερού τέρατος» του παγκοσμίου σινεμά - Δικά του ο «πολίτης Κέιν» και ο «τρίτος άνθρωπος», τα αριστουργήματα της 7ης τέχνης!

«Στην Ιταλία είχαν πολέμους, τρόμο, δολοφονίες και αιματοχυσίες, αλλά βγήκαν ένας Μιχαήλ Αγγελος, ένας Λεονάρντο ντα Βίντσι και η Αναγέννηση. Στην Ελβετία είχαν 500 χρόνια δημοκρατίας και ειρήνης και ποια ήταν η προσφορά τους; Το ρολόι με τον κούκο...».
Στις αρχές της δεκαετίας του '40 ο κόσμος βρισκόταν ήδη σε κομβικό σημείο. Και συχνά οι κινηματογραφόφιλοι φέρνουν στον νου τους τούτη την ατάκα που έβγαινε από τα χείλη του Ορσον Γουέλς στον «Τρίτο άνθρωπο». Υπάρχει άραγε μια ουσιαστική - πέραν της ιστορικής - αλήθεια σε τούτη την ατάκα, προϊόν φημολογούμενου αυτοσχεδιασμού του Γουέλς; Ατάκα που θα μπορούσε να ανήκει σε οποιονδήποτε ήρωα που ενσάρκωσε τούτο το ιερό τέρας στη μεγάλη οθόνη - συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του «Πολίτη Κέιν». Λίγα λεπτά εμφανιζόταν στον «Τρίτο άνθρωπο» ο Γουέλς, έκλεβε όμως άνετα την παράσταση. Και θα περνούσαν δεκαετίες μέχρι ο Μάρλον Μπράντο να επαναλάβει το ίδιο ακριβώς χατ-τρικ με την εξίσου ολιγόλεπτη εμφάνισή του στο «Αποκάλυψη τώρα!». Οπως όμως παρήκμασε η καριέρα του Μπράντο με τα χρόνια, έτσι κατέρρευσε και εκείνη του Γουέλς. Με μία διαφορά: στην περίπτωση του Μπράντο υπεύθυνοι ήταν η ιδιοτροπία και ο μισανθρωπισμός του. Στη δεύτερη περίπτωση υπεύθυνη ήταν η ιδιοφυΐα του Ορσον Γουέλς που, αστειευόμενος, συνήθιζε να λέει το εξής κορυφαίο: «Ξεκίνησα από την κορυφή και δούλεψα σκληρά για να φτάσω στον πάτο»!



Ο Τζορτζ Ορσον Γουέλς, γεννημένος το 1915, έγινε παγκοσμίως γνωστός το 1938 με τη ραδιοφωνική εκπομπή «Ο πόλεμος των κόσμων», όπου «σκηνοθέτησε» επιτυχώς μια επιδρομή εξωγήινων. Οταν λέμε «επιτυχώς» το εννοούμε: οι πολίτες των ΗΠΑ πίστεψαν πραγματικά πως δέχονταν εισβολή από το Διάστημα και οι αναταραχές που προκλήθηκαν δεν είχαν προηγούμενο! Ενα, όπως και να το κάνεις, σουξέ, που έφερε αυτό το παιδί-θαύμα σε μια άκρως προνομιούχο θέση: μπορούσε να επιλέξει ο ίδιος το επόμενο βήμα του, υπολογίζοντας στη στήριξη του παντοδύναμου στούντιο RKO. Και έτσι... γύρισε τον «Πολίτη Κέιν», που βρίσκεται σταθερά στην κορυφή κάθε λίστας που αφορά τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Λογικό: άνετα θα μπορούσαμε να μιλάμε για το σινεμά πριν και μετά τον «Κέιν» - τέτοια ήταν η ριζοσπαστική επιρροή του.



Αυτές τις ημέρες η μικρότερη κόρη του Ορσον Γουέλς αποφάσισε να κάνει ένα «δωράκι» στους πιο... άρρωστους εκ των κινηματογραφόφιλων, και χρησιμοποιώ τα εισαγωγικά μια και αυτό το δώρο είναι με το αζημίωτο: προσφέρει σε δημοπρασία, εν ολίγοις, κάποια από τα προσωπικά του αντικείμενα. Ανάμεσά τους μία κάμερα, σενάρια και φωτογραφίες από τα γυρίσματα του «Πολίτης Κέιν». Η Μπεατρίς Γουέλς ανακάλυψε τους συγκεκριμένους θησαυρούς σε ξεχασμένα κιβώτια και θεώρησε πως ο πατέρας της θα προτιμούσε να βρεθούν στα χέρια κάποιων σινεφίλ παρά σε μουσείο. «Είναι το τελευταίο πράγμα που θα ήθελε. Ο πατέρας μου δεν πίστευε στην εκπαίδευση ούτε στις ακαδημαϊκές περγαμηνές».



Απολύτως λογικά όλα αυτά, καθώς κανείς δεν δίδαξε κινηματογράφο στον Γουέλς! Ολα ξεκίνησαν το 1938, όταν ο 23χρονος τότε Γουέλς ανέβαζε μια θεατρική παράσταση του έργου «Too much Johnson», που ο Γουίλιαμ Γκιλέτ έγραψε τον 19ο αιώνα. Πριν από κάθε μέρος της παράστασης όμως (που χωριζόταν στα τρία), ο Γουέλς είχε «προγραμματίσει» το κατέβασμα μιας κινηματογραφικής οθόνης όπου θα προβαλλόταν από μία σλάπστικ κωμωδία μικρού μήκους, απολύτως ενσωματωμένη στο δραματουργικό σώμα. Η παράσταση τελικά ανέβηκε χωρίς τα τρία αυτά φιλμ - τα οποία ποτέ δεν ολοκληρώθηκαν, για άγνωστους λόγους. Μέχρι που βρέθηκε μια κόπια σε μια αποθήκη στο Πορντενόνε της Ιταλίας από τους υπεύθυνους του Διεθνούς Φεστιβάλ Βωβών Ταινιών της περιοχής. «Το να κρατάς στα χέρια σου ένα φιλμ που ξέρεις πως έχει μοντάρει προσωπικά ο ίδιος ο Γουέλς πριν από 75 χρόνια δημιουργεί μέσα σου συναισθήματα που είναι αδύνατον να περιγραφούν. Ο Γουέλς ερωτεύθηκε τον κινηματογράφο φιλμάροντας αυτές ακριβώς τις σκηνές, ανακαλύπτοντας τη δύναμη όχι μόνο της κινηματογραφικής φωτογραφίας αλλά και του μοντάζ!» είχαν δηλώσει τότε.



Ο ίδιος ο σκηνοθέτης, πάντως, βίωσε σκληρά την «εξορία» του από το Χόλιγουντ: οι εμπορικές αποτυχίες τον οδήγησαν στην Ευρώπη, όπου μπορούσε να απολαύσει μια καλλιτεχνική ελευθερία, εις βάρος όμως των προϋπολογισμών του. Οι καλύτερες ταινίες εκείνης της περιόδου γυρίστηκαν πραγματικά με ψίχουλα. Ανάμεσα τους σαιξπηρικές μεταφορές του «Μάκμπεθ» και του «Οθέλλου» που έμειναν στην Ιστορία, καθώς και μια μεταφορά της «Δίκης» του Φραντς Κάφκα. Ολες τους ταινίες που γυρίστηκαν μέσα σε Σαββατοκύριακα, σε «δανεικά» σκηνικά και με ηθοποιούς που δέχονταν να εμφανιστούν μπροστά στην κάμερα άνευ αμοιβής (ανάμεσά τους η ορκισμένη θαυμάστριά του Ζαν Μορό).

Ανάμεσα στα 70 αντικείμενα που θα παρουσιαστούν στην εν λόγω δημοπρασία, στις 26 Απριλίου, συναντάμε πολλά διαμάντια, αλλά και «χνάρια» εκείνης της πικρής εποχής. Την κάμερα ο Γουέλς τη χρησιμοποιούσε κυρίως για «οικογενειακές» ταινίες στο σπίτι. Σε μια φωτογραφία δε τον βλέπουμε, με την ίδια κάμερα, να φιλμογραφεί μια ταυρομαχία στην Ισπανία. Θα διατεθούν επίσης και δύο σενάρια για τους «Υπέροχους Αμπερσον» - που αποκαλύπτουν δύο διαφορετικά φινάλε. Κανένα εκ των δύο δεν γυρίστηκε ποτέ. Το δε φιλμ κατέληξε περισσότερο γνωστό ως το «κουτσουρεμένο» παιδί του Ορσον Γουέλς. Κατακρεουργήθηκε από την παραγωγό εταιρεία RKO (που τον εκδικήθηκε για την αποτυχία που γνώρισε ο «Κέιν» στα ταμεία) και «έδιωξε» τον δημιουργό της από το Χόλιγουντ. Και όμως, το τελικό αποτέλεσμα παραμένει αξιοθαύμαστο. Ενδεικτικό του ταλέντου του Γουέλς, που παρά την δραστήρια επέμβαση των παραγωγών το όραμά του δεν χάθηκε από την οθόνη. Μιλάμε για τη δεύτερη μόλις ταινία του μετά τον «Κέιν». Τι θράσος, αλήθεια, να ξεκινάς την καριέρα σου στο σινεμά με ένα τέτοιο κολοσσιαίο αριστούργημα!



Οι ταινίες που δεν ολοκλήρωσε ποτέ

Η «Αποκάλυψη τώρα» που προαναφέραμε, βασίστηκε στο βιβλίο του Τζόζεφ Κόνραντ «Η καρδιά του σκότους», το οποίο όμως πρώτος θέλησε να μεταφέρει στην οθόνη ο ίδιος ο Ορσον Γουέλς. Δεν βρέθηκαν ποτέ τα χρήματα. Επίσης, από το 1957 μέχρι το 1985 πάλευε με τον «Δον Κιχώτη» του Θερβάντες, γυρίζοντας αποσπασματικά κάποιες σεκάνς εδώ κι εκεί, για να καταλήξει με έναν όγκο υλικού δίχως πραγματική συνοχή - αρκετά από τα χρήματα του τα προσέφερε ο καλός του φίλος Φρανκ Σινάτρα. Η απόπειρα του σκηνοθέτη Τζες Φράνκο να μοντάρει μια εκδοχή 90 λεπτών από αμέτρητες ώρες φιλμ αποκάλυψε όλες τις χάρες αλλά και τις αδυναμίες μιας άναρχης ταινίας, που μπαινοβγαίνει κατά βούληση από τη φιξιόν στο ντοκιμαντέρ, κι από κει στο καθαρό παραμύθι. Το 1970 θα γυρίσει και μια εκδοχή του «Εμπόρου της Βενετίας», θα ολοκληρώσει μάλιστα μεγάλο μέρος της. Το αρνητικό όμως θα εξαφανιστεί μυστηριωδώς!

Πατέρας και κόρη

Η 59χρονη σήμερα Μπεατρίς Γουέλς είναι η μικρότερη από τις τρεις κόρες του Ορσον Γουέλς (υπήρξε και ένας γιος εκτός γάμου). Από το 1985 που πέθανε ο Γουέλς έχει αναλάβει την προστασία του έργου του, ενώ σχεδιάζει τσάντες και μπρελόκ που διαθέτει μέσω της ιστοσελίδας της http://beatricewelles.com

Πηγή: Τα Νέα - Άκης Καπράνος