Η «Μαύρη Τρίτη» του 1929: H Γουόλ Στριτ κατέρρευσε - Oι μετοχές κουρελόχαρτα και το Ιερό Κεφάλαιο

Η 29η Οκτωβρίου του 1929 έμεινε στην ιστορία ως η «Μαύρη Τρίτη», διότι εκείνη την ημέρα κατέρρευσε η Γουόλ Στριτ, δηλαδή το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Η ραγδαία πτώση είχε αρχίσει από τη «Μαύρη Πέμπτη» 24 Οκτωβρίου, όταν κάποιοι επενδυτές, φοβούμενοι την ακόμα μεγαλύτερη πτώση της αξίας των μετοχών, άρχισαν να ρευστοποιούν τίτλους αφειδώς.

Αρχικά το καλοκαίρι του 1929 η Αμερική ευημερούσε. Ο κόσμος δανειζόταν από τις τράπεζες για να παίξει στη Γουολ Στριτ. Ο δείκτης Ντόου Τζόουνς (DJIA) έφθασε στο υψηλότερο σημείο του, στις 381.17 μονάδες (3 Σεπτεμβρίου 1929). Οι χρηματιστηριακή αξία των μετοχών είχε αυξηθεί τόσο πολύ, που οι διορατικότεροι μιλούσαν για φούσκα έτοιμη να εκραγεί.

Ενώ το χρηματιστήριο βρισκόταν σε καλή κατάσταση η αισιοδοξία κατέρρευσε όταν στις 18 Σεπτεμβρίου 1929 οι τιμές των μετοχών στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης έπεσαν απότομα. Στις 20 Σεπτεμβρίου το χρηματιστήριο του Λονδίνου κατέρρευσε όταν ο Βρετανός επενδυτής Κλάρενς Χέιτρι και οι συνεργάτες του φυλακίστηκαν για απάτη και πλαστογραφία. Η κατάρρευση του χρηματιστηρίου του Λονδίνου εξασθένησε ακόμα περισσότερο την αισιοδοξία των Αμερικάνων επενδυτών σε ξένες αγορές. Τις ημέρες πριν το κραχ η χρηματιστηριακή αγορά ήταν πολύ ασταθής. Περίοδοι πωλήσεων και υψηλών εντάσεων στο εμπόριο ακολουθούνταν από περιόδους αύξησης των τιμών και ανάκαμψης.

Στις 24 Οκτωβρίου ημέρα Πέμπτη οι οικονομικοί κύκλοι, φοβούμενοι την κάμψη των τιμών των μετοχών, άρχισαν να τις ρευστοποιούν και συνολικά 13 εκατομμύρια μετοχές άλλαξαν χέρια. Από τότε, ο Dow Jones παραδόθηκε σε μια σταθερή πτωτική πορεία, παρά το γεγονός ότι οι επικεφαλής των Chase National Bank, J.P. Morgan και National City Bank δέσμευσαν 240 εκατ. δολάρια για τη διάσωση των μετοχών από ελεύθερη πτώση. Στις 24 Οκτωβρίου, ο Dow Jones υποχώρησε 9% και την εβδομάδα που ακολούθησε υπολογίζεται ότι χάθηκαν 30 δισ. δολάρια. Πολλοί δεν έχασαν μόνο τις οικονομίες τους, αλλά χρωστούσαν και στους χρηματιστές τους, και κατ’ επέκταση στις τράπεζες.

Το Σαββατοκύριακο που μεσολάβησε η κατάσταση δραματοποιήθηκε ακόμη περισσότερο από τον Τύπο. Τη Δευτέρα 28 Οκτωβρίου οι τιμές συνέχισαν την κατηφορική τους πορεία, με τους επενδυτές να ξεφορτώνονται τα «χαρτιά» τους, με σκοπό να αναζητήσουν πιο πρόσφορες επενδυτικές ευκαιρίες. Ο δείκτης χάνει 12% της αξίας του και 16,4 εκατομμύρια μετοχές αλλάζουν χέρια.

Την επόμενη μέρα, η Γουόλ Στριτ καταρρέει (Μαύρη Τρίτη). Πολλές τράπεζες που είχαν τοποθετήσει τα χρήματα των πελατών τους σε μετοχές για να αποκομίσουν μεγαλύτερα κέρδη, αντιμετωπίζουν δυσεπίλυτα προβλήματα και τις επόμενες μέρες κηρύσσουν πτώχευση.

Το 1930, εννέα εκατομμύρια λογαριασμοί αποταμιεύσεων εκμηδενίστηκαν και 85.000 επιχειρήσεις κήρυξαν πτώχευση. Μέχρι το 1932, οι άνεργοι έφθαναν τα 14 εκατομμύρια, ενώ μέσα σε ένα χρόνο σημειώθηκαν 23.000 αυτοκτονίες. Εκτιμάται ότι περίπου 140 δισ. δολ. καταθέσεων εξατμίστηκαν και 10.000 τράπεζες έβαλαν λουκέτο. Το χρηματιστηριακό κραχ συνέβαλε στη Μεγάλη Οικονομική Ύφεση της δεκαετίας του '30, που έπληξε Ευρώπη και Αμερική, με πτωχεύσεις εταιρειών, μαζική ανεργία και μεγάλη κεφαλαιοκρατική συγκέντρωση.

Η Ελλάδα και το Κραχ του 1929

Όπως γράφει ο Γκάλμπρεϊθ στο βιβλίο του «Το Κραχ του 1929» η κερδοσκοπική μανία της δεκαετίας του 1920 επεκτάθηκε στο χρηματιστήριο και τροφοδοτήθηκε από την πιστωτική χαλάρωση σε μια θεμελιωδώς μη υγιή και εύθραυστη οικονομία, που το χρηματιστηριακό κραχ οδήγησε στην οικονομική καθίζηση. Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η ελληνική δεν μπορούσε να αποτελεί την εξαίρεση και έτσι η κρίση σύντομα εκδηλώθηκε στη μείωση των εξαγωγών (ιδίως των αγροτικών) και άρα στη μείωση των τιμών, της παραγωγής και των εισοδημάτων. Ο αριθμός των ανέργων μεταξύ του 1929 και 1932 υπερδιπλασιάστηκε και η κατάσταση χειροτέρευσε με τη μείωση του μεταναστευτικού συναλλάγματος και τη διακοπή της χρηματοδότησης από το εξωτερικό, τόσο αναγκαίας για τη συνέχιση του φιλόδοξου προγράμματος δημοσίων έργων.