Η νέα διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης εγκαινίασε την αναδρομική έκθεση " Κωνσταντίνος Παρθένης, η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του" (φωτό)

Η Εθνική Πινακοθήκη διοργανώνει την έκθεση “Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του”. Πρόκειται για την πρώτη ολοκληρωμένη αναδρομική έκθεση, που αφιερώνεται στο έργο ενός από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της νεοελληνικής τέχνης και αποσκοπεί στο να τιμήσει και να φωτίσει την σύνθετη, υψηλόφρονα και βαθιά ελληνική δημιουργία του.

ΣΥΡΑΓΩ ΤΣΙΑΡΑ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΠΟΤΣΟΣ

Ο συμβολισμός της πρώτης αυτής αναδρομικής έκθεσης, που αφιερώνεται σε Έλληνα καλλιτέχνη στη νέα Εθνική Πινακοθήκη, δεν είναι τυχαίος, καθώς διαδέχεται την πρώτη μνημειώδη περιοδική έκθεση με θέμα την «Τέχνη του πορτρέτου στις συλλογές του Λούβρου».

Ο Κωνσταντίνος Παρθένης διέτρεξε με τη ζωή του και το έργο του τα τέλη του 19ου αιώνα και ολοκλήρωσε τη διαδρομή του στα τέλη της δεκαετίας του 1960 στο σπίτι του, στους πρόποδες της Ακρόπολης. Αλεξάνδρεια, Βιέννη, Παρίσι, Κέρκυρα, Αθήνα, είναι οι κυριότεροι σταθμοί του έργου του, που δεν είναι ακόμη καταγεγραμμένο στο εύρος του, ούτε απολύτως οριοθετημένο στην ιστορία της τέχνης.

Η ζωγραφική του Παρθένη βρίσκεται σε διαρκή δημιουργικό διάλογο, πάντα με προσωπικό ύφος, με τα εικαστικά ρεύματα του μοντερνισμού, ενώ οι εικονογραφικές αναφορές στην αρχαιότητα και στην βυζαντινή τέχνη διαμορφώνουν ένα προσωπικό ζωγραφικό ιδίωμα, που εξελίσσεται σταθερά μέχρι το τέλος της ζωής του μέσα από μια πληθώρα έργων.

Ο ζωγράφος ήταν από τους πρώτους καλλιτέχνες που επέβαλε τις ρηξικέλευθες για την εποχή του απόψεις για τον μοντερνισμό και έκανε πράξη την πεποίθησή του ότι ο καλλιτέχνης οφείλει να έχει την αναγνώριση και την υποστήριξη του κράτους. Με τον διορισμό του στην Σχολή Καλών Τεχνών άλλαξε τον τρόπο διδασκαλίας της τέχνης και δίδαξε μία νέα ηθική για την καλλιτεχνική εκπαίδευση.

Οι στενές φιλίες του με διανοούμενους και πολιτικούς, καθώς και οι απόψεις του για τις πολιτικές αναταράξεις της ελληνικής ιστορίας στον μεσοπόλεμο αντανακλώνται στην πορεία αλλά και στο έργο του. Οι εντάσεις που προκαλούσε η παρουσία του στους συναδέλφους του και η θαρραλέα απόσυρσή του στο σπίτι-εργαστήριό του τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής του συνέβαλαν στη δημιουργία ενός μυστηρίου γύρω από την δυσνόητη συχνά ζωγραφική του.

Η Εθνική Πινακοθήκη είναι ο κάτοχος του μεγαλύτερου μέρους έργων, σχεδίων και τεκμηρίων του Κωνσταντίνου Παρθένη. Προέρχονται κυρίως από όσα κληρονόμησε από τα δύο τέκνα του ζωγράφου. Για πρώτη φορά, οι επιλογές από τις συλλογές του μουσείου, που συμπληρώνονται με σημαντικά έργα από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές, παρουσιάζουν με νηφαλιότητα, ευκρίνεια και απλότητα την πορεία και την εξέλιξη του ζωγραφικού του έργου. ΕΝΑΣ ΠΡΩΤΕΪΚΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ Η καλλιτεχνική δημιουργία του Παρθένη χαρακτηρίζεται από συνεχείς πρωτεϊκές μεταμορφώσεις.

 ΕΙΡΗΝΗ ΤΣΕΛΕΠΗ, ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΙΧΑΛΑΡΙΑΣ

Μόνο ο ομήλικός του Picasso (1881-1973) μπορεί να παραβληθεί μαζί του σε αυτό τον τομέα. Άλλωστε, ο Έλληνας μοιράζεται με τον Ισπανό ομότεχνό του και ένα άλλο σπάνιο προνόμιο: ότι και οι δυο καλλιτέχνες καταφέρνουν να διατηρούν μια στιλιστική σταθερά, έναν ευανάγνωστο γενετικό κώδικα, ένα άμεσα αναγνωρίσιμο ύφος που διαπερνά και ενοποιεί τις πολύτροπες αναζητήσεις τους. Αυτό που χαρίζει στο έργο του Παρθένη τη μοναδική ατομικότητά του είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζει την καλλιτεχνική δημιουργία, ως καθαρά πνευματική υπόθεση, ως cosa mentale, όπως την όρισε ο Leonardo da Vinci (1459-1519).

Ο τελικός προορισμός της είναι η καθαρή ποίηση, αλλά ο δρόμος που οδηγεί σε αυτή την κορυφή είναι η έρευνα, η γνώση, η σοφία: «Η τέχνη όμως πρέπει να έχει και την επιστήμη της… Και την επιστήμη μπορεί καθένας να τη διδαχτεί. Η τέχνη είναι ουσιαστικά ατομική, προσωπική».

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΗΣ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΠΟΤΣΟΣ​​​​​​​

Μετά την επιστροφή του από το Παρίσι, με νωπές ακόμη τις εντυπώσεις από τα ζωηρά χρώματα των Fauves και των Nabis, ο Παρθένης θα ζωγραφίσει μερικά γοητευτικά ύπαιθρα εκ του φυσικού, ιδιαίτερα στην Κέρκυρα, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, χωρίς συμβολιστικές παραδηλώσεις. Μόνο αυτή την περίοδο ο ζωγράφος συμπλέει με τους ομοτέχνους του της «Ομάδας Τέχνη», που φιλοτεχνούν τις δυο πρώτες δεκαετίες του αιώνα έργα αμιγώς υπαιθριστικά, ανταποκρινόμενοι στο αίτημα της δημιουργίας ενός ελληνικού μοντερνισμού.

Αμέσως μετά εμφανίζονται και επιβάλλονται στο έργο του οι ισχυρές σχηματοποιήσεις, ενώ ένας ποιητικός άνεμος μεταμορφώνει τα ύπαιθρά του σε υπερβατικά οράματα των «Ηλυσίων πεδίων». Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, οι σχηματοποιήσεις αυτές αποκαλύπτουν τη λανθάνουσα ποιότητα του αττικού φωτός, που κάνει τους όγκους να διαγράφονται με καθαρότητα και συσπειρώνει τα σχήματα, δίνοντας το πρωτείο στη γραμμή έναντι του χρώματος.

ΤΖΕΝΗ ΦΡΑΓΚΟΥ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΡΑΓΚΟΣ​​​​​​​

Είναι το στοιχείο εκείνο που ο διορατικός Τσαρούχης θα αποκαλέσει «αττικισμό» στη ζωγραφική του δασκάλου του. Η δεκαετία του ’20 θα δει τον Παρθένη να αποσύρεται βαθμιαία από τα εγκόσμια και να βυθίζεται στον οραματικό κόσμο της ώριμης ζωγραφικής του, που ενοικείται από αλληγορικές και συμβολικές παραστάσεις. Οι μορφές του, καμπυλόγραμμες, κυματοειδείς, χορευτικές, εντάσσονται αρμονικά στον χώρο δημιουργώντας μελωδικές ρίμες με τα περιβάλλοντα συνθετικά στοιχεία, δέντρα, βουνά, λόφους.

Μνήμες από τους ευρωπαίους συμβολιστές, παλαιότερους και νεότερους (Puvis de Chavannes, Maurice Denis, Ferdinand Hodler), αλλά και επιδράσεις από το Βυζάντιο ή τον Θεοτοκόπουλο, απόλυτα χωνεμένες και υποταγμένες στον προσωπικό κώδικα του ζωγράφου, ανιχνεύονται στα έργα αυτής της περιόδου (Τα αγαθά της συγκοινωνίας, 1920-1925). Το χρώμα, που διατηρεί ακόμη τη δροσιά του στις μεγάλες αλληγορικές και διακοσμητικές συνθέσεις της δεκαετίας του ’20, θα αρχίσει να υποχωρεί, δίνοντας τη θέση του σε πιο εγκεφαλικά σχήματα, που παραπέμπουν στην αναλυτική φάση του Κυβισμού.

ΜΙΧΑΗΛ ΚΟΥΓΙΟΥΛΗΣ, ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ (citibank), ΔΗΜΗΤΡΑ ΦΙΛΙΠΠΟΥ

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η στροφή αυτή παρατηρείται στις μετακυβιστικές νεκρές φύσεις που συντονίζονται, και μάλιστα συγχρονικά, με τις κλασικιστικές νεκρές φύσεις που ζωγραφίζουν οι πρωτοπόροι του Κυβισμού, Picasso, Braque, Juan Gris, τον ίδιο καιρό στο Παρίσι. Τα χρώματα αυτά, που ο Τσαρούχης θα τα ονομάσει πολυγνώτεια, δεν είναι άλλα από τα βυζαντινά που εισήγαγε τον ίδιο καιρό με εθνικιστικό ζήλο ο Κόντογλου στη ζωγραφική, επηρεάζοντας πολλούς καλλιτέχνες της Γενιάς του Τριάντα.

Η γραφή του Παρθένη γίνεται ολοένα και πιο γεωμετρική, η καμπύλη και η ευθεία εναλλάσσονται, συχνά χαραγμένες με τον χάρακα και τον διαβήτη, ενώ η ζωγραφική ύλη ελαφρώνει, γίνεται πνευματικός αιθέρας. Ο καμβάς, γυμνός, μεταμορφώνεται σε οθόνη, όπου προβάλλονται οι υπερβατικές εικόνες των μεγάλων οραματικών συνθέσεων, που απασχολούν σχεδόν αποκλειστικά την έμπνευση του καλλιτέχνη τη δεκαετία του ’30.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΠΑΝΟΣ (πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Alpha Bank)​​​​​​​

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΗΣ (πρόεδρος της 24 Media και χορηγός της έκθεσης)​​​​​​​

Θέλοντας να αξιοποιήσει την αδρή υφή και το υπόλευκο χρώμα της πίσω όψης του καμβά, δεν θα διστάσει να τον μεταβάλει σε πεδίο των πιο φιλόδοξων συνθέσεών του, όπως είναι η μνημειώδης Αποθέωση του Αθανασίου Διάκου (1933). Τα υπερφυσικά δρώμενα αυτών των έργων ταυτίζονται με θεοφάνειες, που αισθητοποιούνται με τη βοήθεια μιας αχειροποίητης τεχνικής. Η χρωστική ουσία χάνει την υλική της υπόσταση, γίνεται καθαρή πνευματική προβολή.

Οι μορφές, μετάρσιες, μετεωρίζονται σε έναν υπερβατικό χώρο, όπου ο χρόνος έχει καταλυθεί, όπως στη βυζαντινή τέχνη, και όπου τα λείψανα του ορατού κόσμου έχουν αναχθεί σε πλατωνικά αρχέτυπα. Θα έλεγε κανείς πως τα ώριμα έργα του Παρθένη τείνουν προς ένα ιδανικό αρχέτυπο, ιερό και αχειροποίητο όπως το μανδήλιον της Αγίας Βερενίκης. Το καταλυτικό στοιχείο της τελικής αλχημικής κράσης, που συναιρεί και συγχωνεύει τον ιδιότυπο εκλεκτισμό του Αλεξανδρινού καλλιτέχνη, και που συνιστά εν τέλει την πεμπτουσία του ύφους του, είναι μια ιδανική άνω πατρίδα του μύθου, της ιστορίας και της τέχνης, όπως τη θεάται ένας μορφωμένος Έλληνας της διασποράς από προοπτική απόσταση.

ΣΥΡΑΓΩ ΤΣΙΑΡΑ (ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΣ)

Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που είδε και μετουσίωσε στην ποίησή του ο Καβάφης την ιστορία και τον μύθο μιας φιλτάτης ιδεατής και διαχρονικής Ελλάδας με νοσταλγία, εκ του μακρόθεν. Γιατί στην πραγματικότητα ο Παρθένης παρέμεινε για πάντα εθελοντικά αυτοεξόριστος και ανένταχτος, πολίτης της δικής του ουτοπικής Ελλάδας.

Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα Διευθύντρια Εθνικής Πινακοθήκης Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου ΕΠΙΛΟΓΟΣ: ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΚΘΕΣΗΣ, ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΑ Τον Κωνσταντίνο Παρθένη είχαμε επιλέξει ομόφωνα οι συνεργάτες μου και εγώ να τιμήσουμε, αφιερώνοντάς του την πρώτη αναδρομική έκθεση στη νέα Εθνική Πινακοθήκη, μετά τη μνημειακή έκθεση του πορτρέτου από τις συλλογές του Λούβρου. Ο Παρθένης κατέχει μια ξεχωριστή θέση στο ομαδικό ασυνείδητο του μέσου Έλληνα.

Είναι ταυτισμένος με μια οραματική Ελλάδα, που αγκαλιάζει έναν εξαϋλωμένο χώρο, ενοικημένο από τον μύθο και την ιστορία του. Είναι η «ιδανική Ελλάδα» του Παρθένη, σύμφωνα με τον τίτλο της έκθεσης. Την επιμέλεια της έκθεσης έχει αναλάβει η επιμελήτρια Ζίνα Καλούδη και την διεκπεραίωσε με γνώση, αφοσίωση, με ερευνητική και ποιητική διάθεση, ρίχνοντας φως σε άγνωστες πλευρές του βίου και του έργου του. Όσο διαρκούσε η προετοιμασία μοιραστήκαμε πολλές σκέψεις τόσο με την επιμελήτρια όσο και με την διευθύντρια Συλλογών Έφη Αγαθονίκου, αλλά και με την αγαπητή συνάδελφο Όλγα Μεντζαφού, επίτιμη διευθύντρια Συλλογών και βαθιά γνώστη του έργου του Παρθένη.

Τις ευχαριστώ θερμά. Την αρχιτεκτονική μελέτη και τη σκηνογραφική παρουσίαση της έκθεσης ανέλαβε με εμπνευσμένη πρωτοτυπία η πρόσφατα βραβευμένη με διεθνή χρυσή διάκριση, για τη μουσειογραφία και το εσωτερικό design της ΕΠΜΑΣ, ομάδα των αρχιτεκτόνων Γιώργος Παρμενίδης, Χριστίνα Λονγκεπέ,Ιφιγένεια Μάρη. Τους συγχαίρω και τους ευχαριστώ. Την γραμματειακή υποστήριξη της έκθεσης κάλυψε με συνέπεια η Μαρίνα Τομαζάνη. Η Μαρίνα Μακρή, υπεύθυνη Διοικητικών και Οικονομικών της ΕΠΜΑΣ, διεκπεραίωσε με αποτελεσματικότητα τα θέματα του τομέα της.

ΛΙΝΑ ΜΕΝΔΩΝΗ (Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού)​​​​​​​

Την επικοινωνία οργάνωσε με γνώση και ενθουσιασμό η Ειρήνη Τσελεπή. Τον κατάλογο επιμελήθηκαν, σε συνεργασία μαζί μας, οι άξιοι συνεργάτες της ΕΠΜΑΣ Θύμιος Πρεσβύτης και Θοδωρής Αναγνωστόπουλος, με την γνωστή καλλιτεχνική τους συνέπεια.

Τους συγχαίρω και τους ευχαριστώ. Ευχαριστώ επίσης θερμά όλους τους συλλέκτες, που δέχτηκαν με προθυμία να στερηθούν αγαπημένα έργα για αρκετούς μήνες, προκειμένου να βοηθήσουν την Εθνική Πινακοθήκη στην πληρέστερη παρουσίαση του έργου του Παρθένη. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον καθηγητή και αγαπημένο μου μαθητή Ευγένιο Ματθιόπουλο, συγγραφέα μιας αξιομνημόνευτης μελέτης για τον καλλιτέχνη, για την πολύτιμη βοήθειά του, καθώς και στον φίλο Κωνσταντίνο Φράγκο για την πρόθυμη συμβολή του στον εντοπισμό και τον δανεισμό ορισμένων έργων.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΙΧΑΛΑΡΙΑΣ, ΜΙΜΙΚΑ ΚΟΛΟΤΟΥΡΑ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΡΑΓΚΟΣ, ΤΖΕΝΗ ΦΡΑΓΚΟΥ

ΧΟΡΗΓΟΙ Η έκθεση Παρθένη είναι μια πολυέξοδη παραγωγή. Εδώ και αρκετό καιρό η ALPHA BANK, είχε εκδηλώσει το χορηγικό ενδιαφέρον της, ενθαρρύνοντας μας στον προγραμματισμό της έκθεσης. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον επίτιμο Διευθύνοντα Σύμβουλο της Τράπεζας Δημήτριο Μαντζούνη καθώς και στην παρούσα διοίκηση, τον Πρόεδρο Βασίλειο Ράπανο και τον Διευθύνοντα Σύμβουλο Βασίλειο Ψάλτη για την γενναιόδωρη χορηγία τους. Πολύτιμη στις επαφές με την Τράπεζα υπήρξε η βοήθεια της συναδέλφου Ειρήνης Οράτη, Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του Ιδρύματος Ι. Φ. Κωστοπούλου.

 ΕΛΕΝΗ ΔΟΥΝΔΟΥΛΑΚΗ, ΣΥΡΑΓΩ ΤΣΙΑΡΑ​​​​​​​

Την ευχαριστώ πολύ. Θερμές ευχαριστίες οφείλουμε στον Πρόεδρο της 24MEDIA Δημήτρη Μάρη για τη σημαντική χορηγική υποστήριξη της έκθεσης. Τέλος, και όπως πάντα, το Υπουργείο Πολιτισμού ανταποκρίθηκε άμεσα στο αίτημά μας να καλύψει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της έκθεσης με μια γενναία επιχορήγηση. Ευχαριστούμε θερμά την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη για την σταθερή υποστήριξη του έργου και των δράσεων της ΕΠΜΑΣ. Διάρκεια έκθεσης: έως 28 Νοεμβρίου 2022.

Δείτε όλες τις φωτογραφίες στο κεντρικό slideshow.