Ο ελλείπων δισταγμός-Το άρθρο του καθηγητή Γιάννη Α. Μεταξά

Γράφει στο ΒΗΜΑ ο κ. Γιάννης Α. Μεταξάς, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών:

Αυτές τις ώρες της μεγάλης προσβολής φωνές θυμού συνεχίζουν να ακούγονται. Και ευτυχώς. Αλλά και σοβαρές απόψεις εξακολουθούν να διατυπώνονται για το αν η Χρυσή Αυγή είναι, κυρίως, το υποπροϊόν της οικονομικής δυσπραγίας ή, εξίσου κυρίως, της χρεoκοπίας κάποιου προσωπικού εξουσίας.



Σε όποιον λόγο όμως και αν οφείλεται η σώρευση των χιλιάδων συμπολιτών μας πίσω από τους άθλιους διασώστες τους, το πιο ανησυχητικό είναι αλλού: πως όσο και αν κάποιοι απίστευτα υποφέρουν, ΔΕΝ ΝΤΡΕΠΟΝΤΑΙ σε μια τέτοια επικουρία να ενδίδουν.

Το «δεν ντρέπονται» παραπέμπει στο ότι δεν είναι πολιτισμικά (όχι πολιτικά) προετοιμασμένοι μια τέτοια προσφορά ακαριαία να απορρίψουν. Ακατοίκητος ο νους τους από τις αξίες του «διαλόγου», του «ίσως», του «ενδεχομένως», εμπιστεύθηκε τους κάθετους μαυροντυμένους χάρακες με τα στιβαρά σώματα και με τα ίσης ισχύος αδύναμα μυαλά.
Τι κάνουμε μπροστά σε όλα αυτά; Στρατηγικά, όχι συγκυριακά! Πολλά μπορούμε. Ιδιαίτερα όμως κάτι δεν πρέπει, ακόμα μια φορά, να αγνοήσουμε: το βαθύτατα, κοινωνικο-ιστορικά διαμορφωμένο αντιδημοκρατικό υπόστρωμά μας. Για να το συνειδητοποιήσουμε στο αδιόρατο βάθος που φωλιάζει, μια μικρή ιστορία, αντίπαλη εικόνα στην κάθε απολυτότητα, ίσως βοηθήσει. Ισως.

Τον Ιούλιο που μας πέρασε απεσύρθη από τη ζωή ο Ετιέν Βατελό, ένας διάσημος επιδιορθωτής βιολιών και βιολοντσέλων. Στις κινήσεις του χεριού του και του βλέμματός του έβλεπες την παρουσία του διλημματικού στοχασμού. Διανοητική στάση και σωματική κίνηση αντίστοιχες προς την ανάγκη γνώσης και αφής που τα βιολιά, τα εύθραυστα αντικείμενα, απαιτούσαν.

Αυτός λοιπόν ο Ετιέν Βατελό σε κάποια περίσταση αναγκάστηκε, όχι «χωρίς περίσκεψη» και ίσως όχι και «χωρίς αιδώ», να ανοίξει, να «λύσει», το βιολί της Ζινέτ Νεβέ, για κάποια μικρή επισκευή. Επρόκειτο για ένα Στραντιβάριους. Ενα όργανο δηλαδή πάνω στο οποίο συνταξίδευαν η επιρροή που το επώνυμο ξύλο σώρευε και διακατείχε και η τέχνη μιας κυρίας όπου το σώμα της μια ζωή διαμεσολαβούσε ανάμεσα στο πνεύμα της και το βιολί της. Και μετακένωνε και απέθετε εκεί, πάλι πάνω στο όργανο, ό,τι πιο προσωπικό από την ύπαρξή της. Αυτό το βιολί άνοιξε ο Βατελό. Αλλά κοιτάζοντάς το, κρατώντας το, θέλησε με τον πατέρα του να το συζητήσει. Να δει πώς έπρεπε να πράξει. Και πήρε την εξής απάντηση:
«Εσύ, μικρέ τεχνίτη, θέλεις να αγγίξεις ένα τέτοιο βιολί; (!) Δεν σκέφθηκες μήπως πειράξεις την ακουστική που αντιστοιχεί στο πρόσωπο που το παίζει;»
«Ξανάκλεισα το βιολί» μας βεβαιώνει ο «μικρός τεχνίτης» «και δεν προχώρησα». (Φράση όπως την αποδίδει η M.-A. Roux στον «Monde» της 17ης Ιουλίου 2013.)

Αυτή η τόσο σύντομη... τεράστια ιστορία και ταυτόχρονα τόσο υπαινικτική σε ό,τι αφορά την ηθική αξία του δισταγμού σε τι έκταση, αγαπητοί συν-Ελληνες, γειτνιάζει με το πολιτισμικό μας υπόστρωμα; Με τον τρόπο της σκέψης και ζωής του μέσου όρου της κοινωνίας μας;

Ελάχιστα, νομίζω. Και το μισοξέρουμε. Και ατομικά και συλλογικά κρυβόμαστε πίσω από τις βεβαιότητες και τους συγκαλυπτικούς μύθους της αψεγάδιαστης δημοκρατικότητάς μας. Και συνέχεια, αφόρητα συνέχεια, αναφερόμαστε στην κοιτίδα της δημοκρατίας. Αυτήν που δεν μπορεί να διαμαρτυρηθεί για ό,τι ανάξιό της φιλοξενεί.
Υπάρχει αντίδοτο; Νομίζω, ναι: μια «Πανελλήνια Εκστρατεία» για τη συγκρότηση και εγκατάσταση μιας άλλης αισθητικής, μιας άλλης καλλιέργειας για όλους.

Τον Ετιέν Βατελό ίσως δεν θα τον φθάσουμε τόσο γρήγορα. Ομως η εικόνα του, η κίνησή του και τα λεπταίσθητα διλήμματά του, αν συγκρατηθούν στα μάτια μας, κάπως, τις εμπιστεύσεις μας στις μαυροντυμένες παθογένειες ίσως αποτρέψουν. Και τότε και μόνο τότε, αν κάπως περισσότερο διερωτόμεθα και λιγότερο αποφαινόμεθα, η δημοκρατία είναι πιθανή. Αλλά και πάλι ως συνεπόμενο ενδεχόμενο και όχι ως ab initio δεδομένο.

*Ο κ. Γιάννης Α. Μεταξάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.