Oρχάν Παμούκ -Ο «ηλίθιος» που κέρδισε το Νόμπελ –Συνέντευξη

Δημιούργησε μόνος του τη μοίρα του, αντιδρώντας στις επιταγές μιας πατριαρχικής οικογένειας, ο Ορχάν Παμούκ. Ο Τούρκος νομπελίστας, στη συνέντευξη στην ιταλική «Ρεπούμπλικα» και στο... μαθηματικό Πιερτζόρτζιο Οντιφρέντι, με χιούμορ παίρνει κατευθείαν την μπάλα από τον «αντίπαλό» του και μιλά για τα παιδικά του χρόνια.

 Ετσι, όταν ο μαθηματικός επιχειρεί να αρθρώσει την πρώτη του ερώτηση, ο Παμούκ τον διακόπτει για να πει: «Πριν αρχίσουμε, επιτρέψτε μου να σας πω κάτι. Προέρχομαι από οικογένεια πολιτικών μηχανικών. Ο πατέρας και ο θείος μου διασκέδαζαν προκαλώντας με να λύνω ασκήσεις μαθηματικών. Κι εγώ είχα πάντα το άγχος ότι μου έστηναν παγίδες και ότι δεν θα μπορούσα να σταθώ στο ύψος των περιστάσεων. Στο σχολείο δεν τα πήγαινα κι άσχημα με τους αριθμούς. Ομως οι καθηγητές με έκαναν να νιώθω άβολα, συγχωρέστε με, αλλά αυτό νιώθω και τώρα».

«Σας ορκίζομαι», του απαντά ο Οντιφρέντι, «ότι δεν υπάρχουν παγίδες στις ερωτήσεις μου και, μια και αναφέρατε τον πατέρα σας, ας αρχίσουμε από αυτό που διάβασα στην "Ιστανμπούλ", πως στο Παρίσι συναντιόταν με τον Σαρτρ».

«Απλώς τον έβλεπε στο δρόμο. Ο πατέρας μου είχε ακολουθήσει την οικογενειακή παράδοση, που είχε ξεκινήσει ο παππούς του και συνέχισε ο δικός του πατέρας. Πήγαν όλοι στο Πολυτεχνείο και σπούδασαν πολιτικοί μηχανικοί. Ο παππούς μου είχε εργαστεί πολύ σκληρά στους σιδηροδρόμους και είχε κερδίσει πολλά χρήματα. Το ίδιο σκληρά εργάστηκαν ο πατέρας και ο θείος μου για να τα ξοδέψουν. Ετσι, εγώ κι ο αδελφός μου έπρεπε να πιάσουμε το νήμα από την αρχή».

Η σχέση με τον αδελφό του

Στην παρατήρηση του δημοσιογράφου-μαθηματικού πως ούτε και ο αδελφός του Παμούκ έγινε πολιτικός μηχανικός, ο συγγραφέας θα απαντήσει: «Και οι δυο μας μεγαλώσαμε με τον τυπικό τριτοκοσμικό τρόπο: ο ένας υποτίθεται πως θα σπούδαζε μηχανικός για να κάνει κάτι χρήσιμο για τη χώρα μας. Κι έτσι ο αδελφός μου άρχισε τις σπουδές του στο Γέιλ, αλλά στη συνέχεια εγκατέλειψε το Πολυτεχνείο και πέρασε στα οικονομικά. Προς το παρόν εργάζεται στο London School of Economics, αλλά όπου να 'ναι θα πάρει σύνταξη και θα επιστρέψει στην Τουρκία».

Αίφνης ο Οντιφρέντι αποφασίζει ένα λογοπαίγνιο. Χρησιμοποιεί τον τίτλο ενός βιβλίου του Σαρτρ, «Ο ηλίθιος της οικογένειας», για να ρωτήσει τον Παμούκ αν αισθανόταν έτσι σε σχέση με τον αδελφό του.

Κι αυτός του απαντά: «Μα βέβαια. Κι ακόμα περισσότερο. Είμαι το τυπικό παράδειγμα του δευτερότοκου, με την έννοια πως η πατριαρχικού τύπου τουρκική οικογένεια επικεντρώνεται στη μόρφωση του πρωτότοκου. Σ' αυτόν φορτώνουν όλες τις ευθύνες σχετικά με το πώς πρέπει να πράττει, να ομιλεί ή να μεταχειρίζεται τα νεότερα αδέλφια του. Τυπικό παράδειγμα για το τι συνέβαινε είναι ότι αν πηγαίναμε κάπου αυτός έπρεπε να ψάχνει δρόμους και διευθύνσεις, ενώ εγώ μπορούσα να ονειρεύομαι ή να χαζεύω τις βιτρίνες. Υπάρχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα στο να είσαι ο δευτερότοκος: κατά βάση, αργείς να ωριμάσεις».

- Γίνεσαι ένα είδος Πίτερ Παν;

«Οι φίλοι μου λένε πως ακόμα και τώρα διατηρώ την παιδικότητά μου. Που μπορεί μεν να βοηθά τη φαντασία, αλλά από την άλλη δεν βοηθά στο να είσαι κοινωνικός ή στο να μπορείς να τα βγάζεις εύκολα πέρα με την καθημερινή ζωή. Κάποια πράγματα τα μαθαίνεις ή όχι στα έξι σου χρόνια, και τώρα που έφτασα στα εξήντα πρέπει να αποδεχτώ πλήρως πως δεν θ' αλλάξω. Ο αδελφός μου είναι κοινωνικό άτομο, ενώ εγώ παραμένω ακοινώνητος και χωρίς ιδιαίτερο αυτοέλεγχο».

- Ενας καλλιτέχνης εν ολίγοις.

«Ναι, αλλά αυτό μπορεί να λειτουργήσει και ως δικαιολογία. Είμαι έτσι γιατί είμαι καλλιτέχνης ή είμαι καλλιτέχνης γι' αυτό είμαι έτσι; Πιστεύω περισσότερο στη δεύτερη εκδοχή: δέχτηκα να είμαι μοναχικός και ονειροπόλος, κάτι που έπρεπε να γίνει αποδεκτό από την οικογένειά μου. Γι' αυτό και μου επιφύλαξαν διαφορετική μοίρα. Από το να γίνω πολιτικός μηχανικός, τους αρκούσε να σπουδάσω αρχιτεκτονική. Το πάλεψα τρία χρόνια κι ύστερα τα παράτησα κι άρχισα να γράφω».

- Εχω την αίσθηση πως για σας η αυτοκριτική και η αυτοανάλυση έχουν γίνει μονόδρομος.

«Υπάρχει μια σύμβαση που σε κάνει συγγραφέα. Από τη μια χρειάζεται το αναλυτικό μυαλό, που αγωνίζεται για να ακολουθήσει την πορεία της σκέψης προκειμένου να φτάσει στο στόχο, ακόμα πιο πέρα, για να μπορέσει να χτίσει ένα στόχο. Ο νεκρός και θαμμένος αρχιτέκτονας μέσα μου με κατευθύνει προς αυτή την κατεύθυνση. Υπάρχει όμως και ο ευαίσθητος ποιητικός νους, που σπάει τη λογική για να συγχρονιστεί με την εσωτερική μουσική ή για να εκμεταλλευτεί μια άξαφνη και απρόσμενη στιγμή έμπνευσης. Αν θέλεις να είσαι συγγραφέας, πρέπει να ξέρεις να παντρεύεις το αναλυτικό πνεύμα με την ποιητική ευαισθησία, σ' ένα συνεχή και ισορροπημένο συμβιβασμό ανάμεσα στη λογική σχεδίαση και τον παράλογο υπερρεαλισμό. Γι' αυτό και μ' αρέσει να γράφω μυθιστορήματα».